ГОД,
прамежак часу, блізкі па працягласці да перыяду абарачэння Зямлі вакол Сонца. У астраноміі вылучаюць: сідэрычны (зорны) год, які адпавядае аднаму бачнаму абароту Сонца па нябеснай сферы адносна нерухомых зорак, складае 365,2564 сярэдніх сонечных сут; трапічны год — прамежак часу паміж двума паслядоўнымі праходжаннямі цэнтра Сонца праз пункт веснавога раўнадзенства (365,2422 сут); анамалістычны год — прамежак часу паміж двума паслядоўнымі праходжаннямі Сонца праз перыгей яго бачнай геацэнтрычнай арбіты (365,2596 сут); драканічны год — час, за які Сонца вяртаецца да таго ж (узыходнага і сыходнага) вузла арбіты Месяца на экліптыцы (346,620 сут); працягласць гэтых гадоў прыведзены для 1900; каляндарны год мае 365 сут для звычайных гадоў і 366 сут для высакосных гадоў; месячны год роўны 12 сінадычным месяцам (у сярэднім 354,367 сут).
т. 5, с. 320
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
удосу́житься сов., разг. знайсці́ (вы́браць) час, сабра́цца;
не удосу́жится написа́ть письмо́ не зно́йдзе (не вы́бера) ча́су (не збярэ́цца) напіса́ць ліст.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
уравне́ние
1. ураўнава́нне, -ння ср.; неоконч. ураўно́ўванне, -ння ср.;
2. мат., астр. ураўне́нне, -ння ср.;
◊
уравне́ние вре́мени астр. ураўне́нне ча́су.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
черне́ть несов., в разн. знач. чарне́ць;
серебро́ от вре́мени черне́ет серабро́ ад ча́су чарне́е;
вдали́ черне́л лес удалечыні́ чарне́ў лес;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
постэмбрыяна́льны
(ад пост- + эмбрыянальны)
які мае адносіны да часу пасля вызвалення арганізма ад яйцавых і зародкавых абалонак; паслязародкавы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
тахагра́ма
(ад гр. tachos = хуткасць + -грама)
графічны запіс змен хуткасці вярчэння (напр. вала машыны) у залежнасці ад часу.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
цырка́дны
(ад лац. circa = каля + dies = дзень)
біял. звязаны з перыядам, які займае каля сутак часу (гл. цыркарытмы).
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
до́ўжыцца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -жыцца; незак. (разм.).
1. Адбывацца на працягу якога-н. часу, цягнуцца нейкі час.
Некалькі хвілін доўжылася гэта сцэна.
2. Здавацца даўжэйшым, больш працяглым, чым звычайна.
Ноч доўжылася бясконца.
|| зак. здо́ўжыцца, 1 і 2 ас. звычайна не ўжыв., -жыцца (да 2 знач.)
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сонцастая́нне, -я, н.
Перыяд часу, калі паўдзённая вышыня Сонца застаецца амаль нязменнай (найбольшай або найменшай); момант праходжання Сонца праз самую паўночную або самую паўднёвую кропку экліптыкі.
Летняе с. (з максімальнай вышынёй Сонца над гарызонтам; 21—22 чэрвеня). Зімовае с. (з мінімальнай вышынёй Сонца над гарызонтам; 21—22 снежня).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
фо́ртка, -і, ДМ -тцы, мн. -і, -так, ж.
1. Шкляныя дзверцы ў акне для праветрывання.
2. Невялікія дзверы ў варотах, агароджы; веснічкі.
3. Вольны прамежак часу ў раскладзе заняткаў педагога (разм.).
Расклад без фортак.
|| памянш. фо́ртачка, -і, ДМ -чцы, мн. -і, -чак, ж.
|| прым. фо́ртачны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)