Бэзг ’бэз’ (Мурашка, Лінгв. даследв., БДУ, Мінск, 1971, 153–154). Прасл. *bъzgъ (ст.-чэш. bezh, славен. bezg, серб.-харв. базаг; гл. Махэк, Jména rostl., 221–222; Махэк₂, 52–53) няма ў польскай мове (якая толькі адна можа быць крыніцай запазычання бел. слова). Мяркуем, што бел. бэзг — марфалагічна-фанетычная трансфармацыя польск. bezd ’тс’ (гл. бэзд), новаўтварэнне з бэзд, заснаванае на ўскосных склонавых формах (фанетычных).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ву́сьцельга ’«вяз», які звязвае «галоўку» полаза з першым (пярэднім) капылом у санях’ (Янк. I, 53), ву́сьцеглі ’тс’ (але адна ву́сьцельга, КСТ). Параўн. палес. усця́гля, уся́гля ’тс’ (Маслен.), дзе не адбылася перастаноўка зычных у апошнім складзе і можна ўзнавіць першапачатковую форму з коранем сцяг‑; у такім выпадку ўнутраная форма слова ’тое, што сцягвае’ (галоўку полаза з капылом); параўн. іншую назву гэтай дэталі сця́га (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Платні́на ’якая-небудзь адна адзежына’, пласціна ’тс’ (ельск., клім., ЛА, 4), рус. дыял. платнина ’адзенне’. Першапачаткова ’палатняная адзежына’ — з *plaь‑п‑іп‑а < *р!а(‑ьn‑о > палатно (гл.).
◎ Платніна́ ’моц, сіла, дзябёласць’ (Ян.). З рус. плотный ’дзябёлы, тоўсты, сыты’ і суф. ‑ін‑а са значэннем ’характарыстыка асобы па названай прымеце’, параўн. ілюстрацыю: сын прыйшоў з арміі — док вышыла да платана!
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Свал ‘узвышша, вузкая града, якая ўтвараецца пры аранні ў сярэдзіну, “у склад”’ (Дэмб., 2, 832). Рус. пахать в свал — звальваючы насустрач адна адной дзве сумежныя баразны, наўг. пахать на свал ‘разворваць барозны з бульбай праз адну’, укр. палес. свал ‘насыпны ўзгорак’. Да *сваліць ‘зваліць’, магчыма, русізм або графічна адаптаванае звал ‘навал; марэна’ (Ласт.). У адносінах да семантыкі параўн. склад 3 (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тандэ́м ’размяшчэнне адно за другім’, ’двухмесны веласіпед’ (ТСБМ). Праз польск. tandem ’двухколавы вазок, запрэжаны цугам, адзін за адным, коньмі’, ’веласіпед з двума сядзеннямі’, з англ. tandem ’размяшчэнне гужам, адно за адным; веласіпед для дзвюх асоб, якія сядзяць адна за адной’ < лац. tandem < *tamdem ’урэшце, урэшце рэшт’, што трансфармавалася ў значэнне ’ў даўжыню’, ’у працяг’, г. зн. ’адзін за адным’ (Сной₂, 750).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ку́калка, ‑і, ДМ ‑лцы; Р мн. ‑лак; ж.
Адна са стадый у развіцці насякомага, на якой знікаюць лічынкавыя органы і развіваюцца органы дарослага насякомага. Кукалка шаўкапрада. □ — Спачатку .. [вусень] абкукліваецца. Кукалка хаваецца ў лясным подсціле. Там з яе нараджаецца матыль. Мяжэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
праша́мкаць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і без дап.
Сказаць шамкаючы. — Адна асоба чакае ваш каля ўваходу ў парк, — па-старэчы прашамкала Маша. Шамякін. — Дзень і ноч кажам вам дзякуй, — абапіраючыся на кій, прашамкаў сваім бяззубым ротам стары. М. Ткачоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыма́чы, ‑ая, ‑ае.
Які належыць прымаку. Адна толькі пагалоска, што стары жыве на прымачым хлебе, на пачатку раніла сэрца. Сабаленка. Сена таксама не ўдалося ў дастатку нарабіць: здароўя не было пры гэтакім жыцці прымачым, ды і лета выдалася дажджлівае. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разво́дка, ‑і, ДМ ‑дцы; Р мн. ‑дак; ж.
1. Інструмент для развядзення зубоў пілы.
2. Абл. Разведзеная з мужам жанчына. [Брыгадзір:] — Жыве тут адна разводка. У краме працуе. Маладая, без дзяцей. Навуменка.
3. Спец. Вадкая сумесь; раствор. Вадкая разводка бактэрый.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
уда́ць, удам, удасі, удасць; удадзім, удасца, удадуць; пр. удаў, удала, ‑ло; заг. удай; зак., каго-што.
Разм. Выдаць, выкрыць каго‑, што‑н., данесці на каго‑н. [Мальвіна:] «Не бойся, Язэпка... родны мой, дарагі мой... Не ўдам цябе... Адна за дваіх адбуду..» Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)