цвілы́, ‑ая, ‑ое.
1. Пакрыты цвіллю. Цвілы хлеб. Цвілы сыр. □ [Сымон] спыніўся перад старой хатай і зводдалеку бачыў, што ў ёй сцены патрухлелі і пагнілі, і стаяць мокрыя і цвілыя. Чорны. // перан. Разм. Нездаровы на выгляд, нядошлы (пра чалавека, жывёлу). З-за дрэў паказалася фурманка. Удвух сядзелі пораўні. У вясковым адзенні — тузаў лейцамі, падахвочваючы бегчы.. цвілую каняжыну. Крапіва. Пад вачамі ў Санькі сіне, нос выцягнуўся і завастрыўся, а сам ён, як кажа мая бабка, вельмі ж цвілы. Сяркоў. Дзяк належаў да тыпу людзей, якіх звычайна называюць цвілымі або сметанковымі. Колас.
2. Які патыхае цвіллю. Цвілы пах.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
элева́тар, ‑а, м.
1. Збудаванне для захоўвання вялікай масы збожжа з механічным абсталяваннем для прыёму, ачысткі, сушкі і разгрузкі зерня. Удзень і ўночы стэпам пылілі грузавікі, везлі на элеватар у мяхах і проста ў кузавах золата — у поце запрацаваны хлеб. Даніленка. Асабліва важна, каб збожжаўборачны канвеер дзейнічаў зладжана і бесперабойна ва ўсіх звеннях — ад нівы да элеватара. «Звязда».
2. Канвеер для перамяшчэння грузаў вертыкальна або пад вялікім вуглом да гарызонта. З элеватара густа сыпалася ў .. кузаў [машыны] сіласная маса. Паслядовіч.
3. Водаструменная помпа, якая выкарыстоўваецца ў сістэме ацяплення для змешвання гарачай і халоднай вады.
[Ад лац. elevator — які падымае.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бо́нда 1 ’бочка’ (Касп., Нас., Гарэц., Др.-Падб.). Наўрад ці ёсць нейкая сувязь з бо́нда 2 (гл.). Хутчэй таго ж паходжання, што і бо́ндар, бо́дня (гл.), бо́нда, мабыць, з бо́дня. Гл. Краўчук, БЛ, 1975 (7), 65.
Бо́нда 2 ’бохан хлеба; круг каўбасы; булка, печаны хлеб; скаціна; скавароднік, перапечак; пасаг; закваска ў дзяжы і г. д.’ (шмат значэнняў, гл. Нас., Чач., Бяльк., Гарэц., Др.-Падб., Інстр. II, Сцяшк., Сцяшк. МГ, Сцяц., Некр.). Падрабязна гл. Крывіч, 1923, 3, 51–52. Укр. бо́нда, польск. bonda. Запазычанне з літ. bandà (таксама шмат значэнняў). Гл. Урбуціс, Baltistica, V (1), 1969, 50–51. Падрабязна Непакупны, Мовознавство, 1969, (3); Сцяц., Нар., 22. У ст.-бел. мове бонда засведчана з XV ст. (Булыка, Запазыч.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
здаць, здам, здасі́ здасць; здадзім, здасце́, здаду́ць; здаў, здала́, -ло́; здай; зда́дзены; зак.
1. каго-што. Перадаць каму-н. (пра наяўнае, выкананае, даручанае).
З. рэчы ў багаж.
З. дакументы ў архіў.
З. дзяжурства.
З. хлеб дзяржаве.
З. манаграфію ў друк.
З. затрыманага ў міліцыю.
2. што. Аддаць у наём.
З. пакой кватарантам.
З. зямлю ў арэнду.
3. што. Уступіць, аддаць непрыяцелю (у выніку няўдачнага бою ці без бою).
З. горад.
З. пазіцыі (таксама перан.).
4. што. Аслабіць, зменшыць, не справіўшыся.
З. тэмп работы.
5. што. Раздаць у гульні (карты).
6. што. Вытрымаць іспыты на веды, уменне.
З. залік.
З. нормы па бегу.
7. Стаць слабейшым, цішэйшым, горшым (разм.).
Пад вясну мароз здаў.
Сэрца здало.
Машына здала.
|| незак. здава́ць, здаю́, здае́ш, здае́; здаём, здаяце́, здаю́ць; здава́й.
|| наз. зда́ча, -ы, ж. (да 1—3, 5 і 6 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
усадзі́ць, усаджу́, уса́дзіш, уса́дзіць; уса́джаны; зак.
1. што ў што. Уваткнуць з сілай (а таксама трапіць снарадам, куляй у што-н.; разм.).
У. рыдлёўку ў зямлю.
У. кулю ў лоб.
2. што ў што. Усунуць унутр чаго-н.
У. руку ў ваду.
3. каго (што). Прымусіць або памагчы сесці.
У. гасцей.
4. каго (што) за што і з інф. Прапанаваць сесці, даўшы які-н. занятак, прымусіць рабіць што-н.
У. за піяніна.
У. чытаць.
5. што ў што. Пасадзіць пячыся (разм.).
У. хлеб у печ.
6. што чым. Саджаючы (расліны), заняць якую-н. прастору.
У. градку кветкамі.
7. перан., што і чаго ў што. Расходаваць, патраціць (сродкі, грошы; разм.).
У. многа грошай у будаўніцтва.
|| незак. уса́джваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. уса́джванне, -я, н. (да 1, 3, 4 і 6 знач.) і уса́дка, -і, ДМ -дцы, ж. (да 6 знач.; разм.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Omnes homines aequales sunt
Усе людзі аднолькавыя.
Все люди одинаковы.
бел. Адзін ‒ васемнаццаць, а другі ‒ без двух дваццаць. Адным мірам мазаны. Што ўсяму міру, тое і бабінаму сыну. Сонца свеціць усім роўна.
рус. И за синим морем горох не под печью сеют. Одним ми ром мазаны. Одного поля ягода.
фр. Tous les hommes sont pétris de la même argile (Все люди созданы из одной и той же глины).
англ. All are tarred with the same brush (Одной кистью мечены).
нем. Überall bäckt man das Brot im Ofen (Везде пекут хлеб в печи).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ut fructus florem, sequitur dulcendo laborem
Як кветка не бывае без плода, так праца не бывае без асалоды.
Как цветок не бывает без плода, так труд не бывает без наслаждения.
бел. Работа міла, ды дзень малы. Горка часам праца, ды хлеб ад яе салодкі. Працуеш і смак чуеш.
рус. Любовь и труд счастье дают. Работа веселит сердце человека. Каждое дело любовью освещается.
фр. Le travail abrège des heures (Работа сокращает часы/время).
англ. What we do willingly is easy (Что делаем с желанием ‒ легко).
нем. Arbeit ist der Ehre Mutter (Труд ‒ мать чести).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Cujus regio, ejus lingua
Чыя краіна, таго і мова.
Чья страна, того и язык.
бел. Сярод варон жыўшы ‒ варонай і каркай.
рус. В какой народ попадёшь, такую шапку наденешь. Чьё кушаю, того и слушаю. С воронами летать ‒ по-вороньи каркать. В каком народе живёшь, того и обычая держись. Где жить, тем богам и молиться.
фр. Celui louer devons de qui le pain mangeons (Должны хвалить того, чей хлеб едим).
англ. To lump it (Волей-неволей мириться с чем-либо).
нем. Mit den Wölfen muß man heulen (С волками нужно выть).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ars neminem gravat
Рамяство нікому не ў цяжар.
Ремесло никого не тяготит.
бел. 3 рамяством дружыць ‒ у жыцці не тужыць. Што умеем, тое за плячыма не носім. Масцярство за плячмі не носяць, а з ім добра. Рамяство піць-есці не просіць, а само корміць.
рус. Ремесло за плечами не носят, с ним хлеба не просят. Ремесло не коромысло ‒ плеч не оттянет. У ремесла нет промысла. Ремесло пить-есть не просит, а хлеб приносит/а само кормит. Ремесло за плечами не висит. Ремесло за плечами не висит, а ко времю годится. Мастерство за плечами не носят, а с ним ‒ добро. В дальних краях ремесло кормит. С ремеслом везде хлеб сыщешь. Ремесло ‒ золотой браслет на руке.
фр. Qui a métier a rente (У кого ремесло, у того и рента). Un métier est un fond assuré (Ремесло ‒ это обеспеченный капитал). Mieux vaut métier qu’héritage (Лучше ремесло, чем наследство). Chacun doit vivre de son métier (Каждый должен жить от своего дела).
англ. Business makes a man as well as tries him (Дело делает человека и испытывает его). Business is the salt of life (Дело ‒ соль жизни).
нем. Jegliches Handwerk nährt seinen Mann (Всякое ремесло кормит своего человека). Es ist ein schlechter Arbeitsmann, der nicht von Handwerk leben kann (Плох тот работник, который не может жить со своего ремесла). Handwerk hat goldenen Soden (Ремесло имеет золотое дно).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
свезти́ сов.
1. в разн. знач. зве́зці, мног. пазво́зіць;
свезти́ хлеб на ссыпно́й пункт зве́зці збо́жжа на ссыпны́ пункт;
свезти́ с горы́ зве́зці з гары́;
свезти́ ка́мни в одну́ ку́чу зве́зці (пазво́зіць) каме́нне ў адну́ ку́чу;
2. (отвезти) заве́зці, адве́зці;
свезти́ больно́го в больни́цу заве́зці (адве́зці) хво́рага ў бальні́цу.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)