То́сі-то́сі ’прыпеўка ў дзіцячай забаўлянцы’: тосі, тосі, лапці, поідым до бабці (жабін., Дзіц. фальклор). Параўн. укр.то́сі ’выгук, якім суправаджаецца плясканне ў далоні пры гульні з малымі дзецьмі’, то́сяти ’пляскаць у далоні, забаўляючы дзіця’, польск.дыял.tosiać ’тс’. Мяркуюць пра гукапераймальны характар пачатку слоў, аформленых элементам -сі, што прыдае словам экспрэсіўны характар (ЕСУМ, 5, 609). Паводле Горбача (Дитяч., 7), дэфармаваная назва далоні, як і ладусі ’тс’ (< ладоні, гл. ладонь),
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ша́шкаIIж.
1. (угульні) Dámestein m -(e)s, -e;
2.мн.:
ша́шкі (гульня) Dámespiel n -(e)s, Bréttspiel n;
2.вайск.:
падрыўна́я ша́шка Spréngkörper m -s, -;
дымава́я стало́ўка Nébelkörper m -s, -, Ráuchkörper m
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
toy
[tɔɪ]1.
n.
ца́цка, заба́ўка f.
2.
adj.
1) ца́цачны, прызна́чаны для гульні́
2) ве́льмі мале́нькі
toy dog — мале́нькі ха́тні саба́чка
3.
v.i.
1) гуля́ць, ца́цкацца, забаўля́цца
2) непава́жна ста́віцца, вадзі́ць за нос
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
д. аза́ртныя гу́льні — допусти́ть аза́ртные и́гры;
2. (приладить) подогна́ть, пригна́ть;
д. ако́нную ра́му — подогна́ть (пригна́ть) око́нную ра́му
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Тронкі ‘назва гульні’: На грошы ў тронкі тут гуляюць / Парнаскі дзеўкі, дзецюкі («Тарас на Парнасе», Полымя. 1971, 10, 217), ‘гульня з каменьчыкамі’ (Рам. 8: «камушки кладутса в две кучки: три в одну и один в другую»), ‘гульня, змест якой у тым, каб пацэліць з рукі трыма алавяннымі шарыкамі ў ямку, што знаходзіцца ад гульца на пэўнай адлегласці’ (Мядзв.), ‘гліняныя або алавяныя шарыкі велічынёй з круглую кулю ад стрэльбы, якія служаць для гульні «ў тронкі»’ (Нік., Оч.), дро́нкі ‘дзіцячая гульня, калі драўляныя шарыкі кідаюць у ямачкі; няцотны лік шарыкаў у ямачцы лічыцца выйгрышам’ (маг., Яшк. Мясц.); сюды ж, відаць, і тро́нкі ‘дробная бульба’ (Рэг. сл. Віц.), ‘плод бульбы’ (Касп.) і не патлумачанае тронки (Шымк. Собр.). Параўн. рус.смал.тро́нка, тро́нки ‘гульня ў арлянку’, ‘шарык з волава або гліны памерам з арэх для гульні «ў тронкі»’ (СРНГ). Слова з не да канца высветленай этымалогіяй. Куркіна (Этимология–1983, 27–28) параўноўвае з укр.тріньки ‘трошкі’, рус.дыял.тро́ньки ‘тс’, балг.тро́нка ‘зусім мала’, сюды ж таксама серб. ці макед.тронка ‘крышка, парушынка’, макед.ронка ‘тс’, што дае падставы для рэканструкцыі прасл.*tronъka ‘нешта вельмі малое’, роднаснае да прасл.*troxa (гл. трохі) і якое ўзводзіцца да *terti, *tьrǫ, гл. церці (ЕСУМ, 5, 648). Аднак абмежаваныя тэрытарыяльна назвы гульняў з розным зместам дапускаюць перанос наймення з іншых гульняў, напрыклад, “у ножыка” ад тронкі ‘сцізорык’, або зыходзячы са значэння ‘бульба’, параўн. укр.дыял.тромпак, кро́мпель ‘бульба’ (ЕСУМ, 5, 647). Лучыц-Федарэц (вусн. паведамл.) дапускае сувязь з з літ.treñkti ‘кідаць, шпурляць’. Сувязь з тры (гл.), відаць, другасная.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
аверта́йм
(англ. overtime, ад over = звыш + time = час)
сп. дадатковы час (у хакеі, футболе), які назначаецца пасля асноўнага часу гульні ў выпадку, калі неабходна выявіць каманду-пераможцу.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
візаві́
(фр. vis-a-vis)
1) твар у твар, адзін насупраць другога (напр. сядзець в.);
2) той, хто знаходзіцца насупраць (за сталом, пры гульніі г. д.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
ласт-бо́л
(англ. last ball = літар. апошні мяч)
становішча пры гульні ў тэніс, калі аднаму з бакоў не хапае толькі аднаго мяча да выйгрышу партыі або матча.
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
фа́нты
(польск. fanty, ад ням. Pfand = заклад)
гульня, удзельнікі якой у якасці штрафу выконваюць розныя жартаўлівыя заданні, што выпадаюць па жэрабю ўладальніку аддадзенага ў заклад прадмета, а таксама прадметы, аддадзеныя ў заклад пры гэтай гульні.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)