Разгу́жываць (разгу́живать) ’неадабральна адзывацца аб чым-небудзь; адкладваць, адмяняць’ (Нас.), разгу́живанне ’пярэчанне супраць добрай парады’ (Нас. Доп.), разгуджаць: коли Богъ судзиць, ни якій чортъ не разгудзиць (Нас. Сб.). Да гу́дзіць ’асуджаць, ганіць’ (Нас.), што ўзводзіцца да прасл.*gǫditi/*gǫděti значэнне ’ганіць’ развілося са значэння ’гудзець, выдаваць гук’ (Трубачоў, ЭССЯ, 7, 80; Фасмер, 1, 470–471).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тц-тц-тц — выгукі, якімі падклікаюць парасят (ТС). Параўн. укр.цю ‘падзыўны гук для свіней’, рус.смал.цо‑цо, пск.цу‑цу, калін.тцу‑тцу. Гукапераймальнае; відаць, імітуе інтэнсіўнае хлябтанне і заахвочванне да яго. Малаверагодна вывядзенне з лат.cũka ‘свіння’, літ.ciùcė ‘свінка’ і іншых назоўнікаў (Анікін, Опыт, 294–295), якія таксама паходзяць ад гукаперайманняў.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
lull
[lʌl]1.
v.t.
1) супако́йваць; закалы́хваць (дзіця́)
2) супако́йваць, разьве́йваць (страх, трыво́гу)
2.
v.i.
суніма́цца
The wind lulled — Ве́цер суня́ўся
3.
n.
1) часо́вае заці́шша
2) супако́йвальны гук
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
стрэ́ліць, ‑лю, ‑ліш, ‑ліць; зак.
1. Зрабіць выстрал; выстраліць. Сяржант ускінуў угару карабін, умомант прыцэліўся і стрэліў.Чорны.Вартавы ляснуў затворам і стрэліў.Гроднеў.//Разм. Хутка паляцець. Кавалеўскі ўлажыў муштук у левую далонь, стукнуў па ёй правай і акурак стрэліў далёка на падлогу.Чарнышэвіч.
2.перан. Утварыць рэзкі, адрывісты гук, падобны па выстрал. На патэльні гучна стрэліла сала.Асіпенка.// Выкінуць, выштурхнуць з сілай іскры, дым і пад., утварыўшы пры гэтым рэзкія адрывістыя гукі. Электрапеч вохкнула і стрэліла доўгімі іскрамі.Карпаў.//чым. Разм. Утварыць адрывісты прарэзлівы гук, ляснуўшы чым‑н. Стрэліць пугай.
3.безас.Разм. Закалоць (пра адчуванне вострага імгненнага болю). Раптам дзяўчыне стрэліла ў галаву, што яна ад плачу змянілася ў твары.Карпюк.Прыўзняў [Андрэй] рукі — цэлыя, паспрабаваў варухнуць нагамі — божухна! — гэткі боль абпаліў, што ажно ў [галаву] стрэліла.Б. Стральцоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БА́НДЖА
(англ. banjo),
струнны шчыпковы інструмент. Напачатку мела драўляны, пазней метал. корпус у выглядзе бубна са скураной (цяпер пластыкавай) мембранай, доўгую шыйку з грыфам без ладоў (цяпер з ладамі), галоўку з калкамі, 4—9 жыльных (пазней металічных) струн. Гук рэзкі, востры, з шаргаценнем, хутка згасае, здабываецца пераважна плектрам. Завезена з Зах. Афрыкі ў ЗША каля 17 ст. Выкарыстоўвалася для акампанементу і сольнай ігры, пазней у традыц.джазе. У канцы 19 — пач. 20 ст. з’явіліся разнавіднасці банджа — пікала, тэнар, бас і яго мадыфікацыі — банджа-укулеле, банджа-мандаліна, банджа-гітара (падобныя да банджа колькасцю струн і настройкай).
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
кінеты́зм
(ад гр. kinetikos = рухомы)
мастацтва, якое стварае складаныя рухомыя канструкцыі, дзе спалучаюцца і выкарыстоўваюцца ўласцівасці і якасці архітэктуры, скульптуры, жывапісу, часам кіно, а таксама гук і пераменнае святло.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ву́рзґаць ’утвараць гук, падобны на гудзенне’ (в.-дзвін., Шатал.), ву́рзгаць ’сёрбаць’ (круп., Нар. сл.), вурзґо́ліць ’есці’ (міёр., Нар. лекс.). Відаць, звязана з ву́рзаць ’хлябтаць, сёрбаць’ гукапераймальнага паходжання, параўн. славац.vŕzgať ’скрыпець’, могуць быць збліжаны з літ.burzgė́ti, bùrzga ’гудзець, бурчаць’ (параўн. Махэк₂, 701); адносна дэтэрмінатыва ‑г‑ гл. шматлікія прыклады з славянскіх моў: Куркіна, Этимология, 1972, 64 і наст.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гром ’гром’. Сюды ж грыме́ць. Параўн. рус.гром, греме́ть, укр.грім, гримі́ти, польск.grom, grzmieć, чэш.hrom, hřměti, ст.-слав.громъ, грьмѣти. У аснове ляжыць і.-е. гукапераймальнае *ghrem‑: *ghrom‑ (апафанічныя варыянты). Параўн., напр., грэч.χρεμίζω, χρόμος ’шум, гук’. Сюды ж і бел.граме́ць (але з іншай рэфлексацыяй ‑рь‑). Слаўскі, 1, 347, 372–373; Фасмер, 1, 455, 460.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Зі́каць ’груба пакрыкваць’ (слонім., клец., Жыв. сл.). Рус.дыял.зыкать ’крычаць’, ’бегаць ад укусаў’ (ад зык1 ’рэзкі гук’ і зык2 ’авадзень’ > ’непакой ад аваднёў’), зи́кать ’бегаць ад укусаў’, укр.зикати ’крычаць’. Зікаць, відаць, кантамінацыя не поўнасцю зафіксаваных у бел. мове форм і значэнняў, адпаведных рус.: зыкаць дало значэнне ’крычаць’, а зікаць — форму. Параўн. зыкацца.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ро́зыйск ’росшук’ (Нас., Юрч. Вытв.). Утворана ад іск ’пошук’ (вымаўлялася [йіск]) з далучэннем прыстаўкі роз‑/раз‑ (гл.). Ва ўтваральным *розйіск адбылася перастаноўка гукаў у групе йі > ій, а пры цвёрдай зычнай ‑з (у роз-) і перайшло ў ы. У іншых гаворках ‑й‑ выпала: ро́зыск (стол., валож., талач., ЛА, 1), але пасля прыстаўкі на галосны гук гэты ‑й‑ застаўся: по́іск [по́йіск], по́іска [по́йіска].