про́сты

1. в разн. знач. просто́й; (несложный, обычный — ещё) нехи́трый, незате́йливый, немудрёный, незамыслова́тый;

п. механі́зм — просто́й механи́зм;

~тае рашэ́нне — просто́е реше́ние;

~тае палатно́ — просто́е полотно́;

п. чалаве́к — просто́й челове́к;

~тая бандэро́ль — проста́я бандеро́ль;

п. фасо́н — просто́й (незате́йливый, немудрёный, незамыслова́тый) фасо́н;

п. сюжэ́т — просто́й (незате́йливый, немудрёный, незамыслова́тый) сюже́т;

2. (без претензий) просто́й; бесхи́тростный; прямо́й;

3. (о глазе) просто́й, невооружённый;

4. (ровный, без изгибов) прямо́й;

5. (откровенный) прямо́й;

п. адка́з — прямо́й отве́т;

6. разг. (о лошади) неспу́танный;

~тая мо́ваграм. пряма́я речь;

п. перы́яд — просто́й пери́од;

п. сме́ртны — просто́й сме́ртный;

прасце́й про́стага — про́ще просто́го

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

схава́цца сов.

1. спря́таться; скры́ться, укры́ться;

хло́пчык ~ва́ўся пад стол — ма́льчик спря́тался под стол;

с. ў стары́м млы́не — спря́таться (скры́ться, укры́ться) в ста́рой ме́льнице;

2. (стать невидным) спря́таться, скры́ться;

а́лася со́нца за хма́ры — спря́талось (скры́лось) со́лнце за ту́чи;

жы́та тако́е, што чалаве́к у ім ~ва́ецца — рожь така́я, что челове́к в ней спря́чется;

3. (защититься) укры́ться;

с. ад навальні́цы — укры́ться от грозы́;

4. (исчезнуть из поля зрения) скры́ться, исче́знуть;

берагі́ ско́ра ~ва́ліся ў тума́не — берега́ ско́ро скры́лись (исче́зли) в тума́не;

с. ў кусты́ — спря́таться в кусты́;

с. за спі́ну — (чыю) спря́таться за спи́ну (чью)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

цень, род. це́ню м., в разн. знач. тень ж.;

ц. ад дрэ́ва — тень от де́рева;

адпачы́ць у цяні́ — отдохну́ть в тени́;

па тва́ры прамільгну́ў ц. неспако́ю — на лице́ промелькну́ла тень беспоко́йства;

ні це́ню сумне́ння — ни те́ни сомне́ния;

у ле́се мільгану́ў цень не́йкага зве́ра — в лесу́ мелькну́ла тень како́го-то зве́ря;

не чалаве́к, а цень — не челове́к, а тень;

хадзі́ць як ц. — (за кім) ходи́ть как тень (за кем);

кі́нуць ц. — (на каго) бро́сить тень (на кого);

у цяні́ — в тени́;

наве́сці ц. на я́сны дзень — навести́ тень на плете́нь (на я́сный день)

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

цёмны

1. в разн. знач. тёмный; (о погружённом во мрак — ещё) мра́чный;

~ная ноч — тёмная ночь;

~ныя валасы́ — тёмные во́лосы;

~нае не́ба — тёмное (мра́чное) не́бо;

2. перен., в разн. знач. тёмный; (об отсталом — ещё) неве́жественный;

све́тлыя і ~ныя ўспамі́ны — све́тлые и тёмные воспомина́ния;

~ныя спра́вы — тёмные дела́;

ц. сэнс — тёмный смысл;

ц. чалаве́к — тёмный (неве́жественный) челове́к;

~ная вада́ — тёмная вода́;

ц. лес — (для каго) тёмный лес (для кого);

~ная спра́ва — тёмное де́ло;

ад ~нага да ~нага (ад цямна́ да цямна́) — от темна́ до темна́;

чужа́я душа́ — ц. леспосл. чужа́я душа́ — потёмки

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

шалёны

1. прил. (больной водобоязнью) бе́шеный;

ш. саба́ка — бе́шеная соба́ка;

2. прил., перен. (потерявший ясность сознания, одурелый) бе́шеный, безу́мный, сумасше́дший, шально́й;

3. прил., перен. (несдержанный, сильно проявляемый) неукроти́мый, неи́стовый, я́рый, я́ростный; оголте́лый;

ш. гнеў — неукроти́мый гнев;

ш. ве́церя́ростный ве́тер;

ш. тэро́р — оголте́лый (я́ростный) терро́р;

4. прил., перен. (безрассудный, лишённый здравого смысла) сумасбро́дный;

ш. чалаве́к — сумасбро́дный челове́к;

5. в знач. сущ. безу́мец м.;

бе́гае як ш. — но́сится как угоре́лый;

~ныя гро́шы — бе́шеные де́ньги;

ш. поп хрысці́ў — шально́й поп крести́л;

~ная ку́ля — шальна́я пу́ля;

во́льнаму во́ля, ~наму по́лепосл. во́льному во́ля, а шально́му по́ле

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)

прамы прыметнік

  1. Роўны выцягнуты ў якім-н. напрамку, без выгібаў.

    • Прамая дарога.
    • Правесці прамую (назоўнік).
    • Прамыя валасы (не кучаравыя).
    • Прамая кішка (апошняя частка кішэчнага канала ў выглядзе кароткай прамой трубкі).
    • Прамая лінія сваяцтва (радаслоўная ад бацькі да сына, ад сына да ўнука, не бакавая).
    • П. наследнік (наследнік па прамой лініі).
  2. Які непасрэдна ідзе куды-н., злучае што-н. без прамежкавых пунктаў.

    • Прамыя зносіны.
    • Гаварыць па прамому проваду.
  3. Які непасрэдна адносіцца да чаго-н., непасрэдна накіраваны на што-н. або які непасрэдна вынікае з чаго-н., без прамежкавых ступеней.

    • Прамыя выбары.
    • П. падатак.
    • Прамыя ўказанні.
    • У прамым сэнсе слова (літаральна, не пераносна).
  4. Яўны, адкрыты.

    • П. выклік.
  5. Шчыры, праўдзівы, прынцыповы.

    • П. чалавек.
    • П. адказ.
  6. Такі, пры якім павелічэнне (памяншэнне) аднаго выклікае павелічэнне (памяншэнне) другога.

    • Прамая прапарцыянальнасць.

Фразеалагізмы:

  • Прамое дапаўненне — у граматыцы: дапаўненне ў вінавальным склоне без прыназоўніка пры пераходным дзеяслове.
  • Прамы вугал — вугал у 90°.

|| назоўнік: прамізна і прамата.

  • Прамізна тунэля.
  • Прамата выступлення.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

chleb

м.

1. хлеб;

chleb razowy — жытні (аржаны) хлеб;

chleb pytłowy — пытляваны хлеб;

2. перан. хлеб, заробак;

lekki chleb — лёгкі хлеб;

za ~em — у пошуках хлеба;

chleb powszedni — хлеб надзённы;

być na łaskawym ~ie — быць нахлебнікам;

nie z jednego pieca chleb jadał — бывалы; бывалец;

o ~ie i wodzie — на вадзе і хлебе;

nie samym ~em żyje człowiek — не адным хлебам жыве чалавек

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

вкус

1. в разн. знач. смак, род. сма́ку м.;

го́рький, сла́дкий вкус го́ркі, сало́дкі смак;

есть со вку́сом е́сці са сма́кам;

на вкус на смак;

прийти́сь по вку́су прыйсці́ся да сма́ку;

приба́вить со́ли по вку́су даба́віць со́лі на смак;

не по вку́су не да сма́ку;

2. перен. густ, род. гу́сту м.;

челове́к со вку́сом чалаве́к з гу́стам;

одева́ться со вку́сом апрана́цца з гу́стам;

худо́жественный вкус маста́цкі густ;

войти́ во вкус адчу́ць (пачу́ць) смак;

не в его́ вку́се не на яго́ густ, не пад густ яму́;

(прийти́сь) по вку́су (прыйсці́ся) да гу́сту, упадаба́цца;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

неве́рный

1. (неправильный) няпра́вільны; (неточный) недакла́дны; (ошибочный, ложный) памылко́вы;

неве́рное реше́ние зада́чи няпра́вільнае (памылко́вае) рашэ́нне зада́чы;

неве́рный перево́д няпра́вільны (недакла́дны) перакла́д;

2. уст. (ненадёжный) ненадзе́йны, няпэ́ўны;

неве́рное де́ло ненадзе́йная (няпэ́ўная) спра́ва;

3. (нарушающий обязательства, супружескую верность, верность в любви) няве́рны, здра́длівы;

неве́рный челове́к няве́рны (здра́длівы) чалаве́к;

4. (неуверенный, нетвёрдый) няцвёрды; (колеблющийся) хі́сткі;

неве́рная похо́дка няцвёрдая пахо́дка;

неве́рная рука́ няцвёрдая рука́;

5. (о слухе, зрении и т. п.) няве́рны; фальшы́вы;

неве́рная но́та фальшы́вая но́та;

неве́рный слух няве́рны слых;

неве́рный глаз няве́рнае во́ка;

6. сущ., уст. няве́рны, -нага м.; недаве́рак, -рка м.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)

сардэ́чны, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да сэрца 1 (у 1 знач.). Сардэчная мышца. Сардэчная дзейнасць. // Звязаны з хваробамі сэрца (у 1 знач.). Сардэчная недастатковасць. □ [Ксёндз:] — У мяне быў сардэчны прыпадак... Чарнышэвіч. У гэты ж дзень у Лукер’і Назараўны здарыўся сардэчны прыступ, і яе забралі ў бальніцу. Марціновіч. // Прызначаны для лячэння хвароб сэрца (у 1 знач.). Сардэчныя сродкі.

2. Які мае адносіны да сэрца 1 (у 2 знач.); звязаны з пачуццямі, настроем, перажываннямі чалавека. Стройная бландынка, забіўшыся ў куток, з сардэчныя болем і смуткам думала аб тым, як коратка і няпэўна шчасце на свеце. Колас. З узрушаным сардэчным трапятаннем Яго [салаўя] ўсе слухалі наўкол. Корбан. // Звязаны з сяброўскімі адносінамі, агульнымі інтарэсамі двух або некалькіх чалавек; блізкі. Сардэчныя адносіны. Сардэчная прывязанасць. □ Сардэчным другам ён [Аляксейчык] мне быў. Бялевіч.

3. Спагадлівы, добры, чулы (пра чалавека, яго характар). Казалі: — От быў чалавек — душа, Сардэчны і прынцыповы... Прануза. [Навум:] — Мае родныя — прыемныя людзі, сардэчныя. Яны любяць цябе. Мікуліч. Такі ўжо характар у хлопца — сардэчны і просты. Брыль. // Поўны спагадлівасць добразычлівасці, дабраты. Сардэчная сустрэча. □ З кійком старая да яе [жанчыны] кульгае, сардэчным словам і яе вітае. Дубоўка.

4. Які ідзе ад сэрца, шчыры. Сардэчная падзяка. □ Маладзечна, Маладзечна, Мой паклон табе сардэчны. Русак. Аднаму хацелася выказаць .. [Дзюмону] сардэчнае спачуванне, другому — даць параду. Шамякін. // Які кранае за сэрца, поўны шчырага пачуцця. Твой голас сардэчны а мілы, як струны Пявучае ліры, спакойны, задумны. Купала. Ведала [Надзя] таксама, калі заспяваць ім, лясным салдатам, сардэчную песню. Васілевіч.

5. Звязаны з каханнем; любоўны. Сардэчная драма. Сардэчныя справы. □ Нэлі пашкадавала ўжо, што па восені адкрыла Вользе свае сардэчныя тайны. Савіцкі. Мы стаялі [ўдваіх], і тугая каса Ненарокам кранула мой твар, І тады я адважыўся і расказаў Пра сардэчны, як кажуць, пажар. Панчанка.

6. Каханы, любы. [Крочак:] — Дык гэта ваш сардэчны друг?.. Прашу даць тлумачэнне: Што значыць ваша засмучэнні? Каго ж кахаеце з нас двух? Колас.

7. у знач. наз. сардэ́чны, ‑ага, м.; сардэ́чная, ‑ай, ж. Родны, мілы (пры ўпамінанні пра каго‑н. з адценнем ласкі, жалю, спачування). — Жаць трэба, жаць, сардэчныя, Жаць грамадой адзінаю. Куляшоў.

•••

Сардэчная сарочка гл. сарочка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)