1. (граніца) Grénze f -, -n; Rand m -(e)s, Ränder (край);
2. (паверхня) Fläche f -, -n; Facette [-´sɛtə] f -, -n (каштоўнага каменя); тэх Kánte f -, -n; Rand m, матэм Fläche f -, -n; Séite f -, -n, Kánte f -, -n;
куб ма́е шэсць граняў der Würfel hat sechs Flächen
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Апу́ха ’аблямоўка кажуха’ (БРС), ’дошкі, якія прымацоўваюцца на краях саламянай страхі’ (Інстр. I, Мат. Гродз., Бірыла, Бел. антр., 2, 22). Рус.зах.опуха, рус., укр.опушка, польск.opucha ’футравая аблямоўка’. Рус. значэнне ’край лесу’, як і бел. ’дошкі на краю страхі’, трэба лічыць пераносным ад ’аблямоўка адзення’. Агульнапрынятае тлумачэнне рус.опушка ад ст.-рус.опушити ’аблямаваць’ (суч. бел.апушыць), звязанага з пухъ (Булахоўскі, Труды ИРЯ, 1, 159; Фасмер, 3, 147). Ст.-бел.опуха ўтворана, пэўна, у сувязі з гэтым жа дзеясловам (параўн. ст.-рус.просуха, прогрѣха, потѣха, утѣха). Апушына ’дошка з краю страхі’ < апух + ина.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
За́дарга ’край’ (Мат. Гом.). Рус.дыял.задо́рга, за́дерга, за́дорага ’прыступак, лесвіца, брус, поручні для таго, каб залазіць на печ’, арханг., сіб.за́дорага ’частка пода печы па абодва бакі вусця па баках сярэдняй паласы’, пск., цвяр.за́дорга ’паласа абапал дарогі’; параўн. задорога ’месца каля дарогі, узвышэнне каля дарогі’, за́дорожина ’узвышэнне каля дарогі, плот, бервяно ў сцяне’, ярасл.за́дорожка ’прыступак, поручні ў печы’, чэш.zádrh ’нешта заторгнутае, паварот’, славац.zádrh ’нешта заторгнутае, падрапанае’, славен.zadȓga ’завязка’, ’вусік у лазы’, ’загар’. Відаць, бязафіксны наз. ад дзеяслова zadьrgati з дастаткова шырокім значэннем (гл. Трубачоў, Эт. сл., 5, 221).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ На́біржына ’вузкая дошка, што накладваецца на капылы паверх вязаў’ (смарг., Шатал.). Відаць, да бераг ’край’, параўн. іншую назву той жа дэталі — наберажня (гл.); дэфармацыя і дээтымалагізацыя можа быць звязана з уплывам дзеяслова тыпу літ.biržyti, сярод значэнняў якога сустракаецца і ’лупіць, біць, сцябаць’, што адпавядала б унутранай форме іншай назвы гэтай дэталі — на́плестка (ад пляскиць?), або назоўнікаў тыпу biržlis ’бярозавая галінка’ ці beržinė ’бярозавы дубец’, што можна разглядаць як іншую версію паходжання слова, бо першапачаткова названую дэталь у санях маглі рабіць са скручаных бярозавых дубцоў, параўн. намара‑ зень (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паў- ’палова, палавіна’, ’папалам’, ’не зусім, амаль’ (ТСБМ, Шпіл., Нас.). Да прасл.polъ (укр.пів‑, рус.пол‑, пол, польск., н.-луж.pół, в.-луж.poł, палаб.pöl‑a, чэш.půl, славен.pȏl, серб.-харв.по̑, макед.пол, балг.пол, полът, ст.-слав.полъ. Прасл.роlъ, роднаснае да алб.palë ’бок, партыя, раздзел’, іран.pahl ’бок’, рашорвск.pahalaw ’бок, край, рабро’, а таксама марыйск.pdlak, удмурцк. эрзянск. pelʼ ’палавіна’, макшанск. pįale, эст.pool, фін.puoli ’тс’, ’бок’. Настратычнае. Махэк (499) лічыць слова «праеўрапейскім». Гл. таксама Фасмер (3, 306).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пасава́цьIнесов., спорт. пасова́ть;
п. на край — пасова́ть на край
пасава́цьIIнесов., карт., перен. пасова́ть;
трэ́ці раз пасу́ю — тре́тий раз пасу́ю;
не́льга п. пе́рад ця́жкасцямі — нельзя́ пасова́ть пе́ред тру́дностями
де́вочка принесла́ в подо́ле не́сколько масля́т дзяўчы́нка прыне́сла ў прыпо́ле не́калькі масляко́ў;
2.обл. (низкое место под горой) далі́на, -ны ж.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ро́дны, ‑ая, ‑ае.
1. Які знаходзіцца ў кроўнай роднасці па прамой лініі. Родны бацька. Родная цётка. Родны брат. □ Я хачу, каб называўся камуністам Родны сын мой, а таксама сынаў сын.Куляшоў.
2.узнач.наз.ро́дныя, ‑ых. Сваякі. Кожны год праводзяцца сустрэчы партызан з былымі кіраўнікамі партызанскага руху на Беларусі або з роднымі і блізкімі герояў-землякоў.Кулакоўскі.
3. Звязаны з месцам нараджэння каго‑н. (пра горад, край і пад.). Родная вёска. Родны лес. □ Мой родны кут, як ты мне мілы!.. Забыць цябе не маю сілы!Колас.Не вецер лісцем шастае, Не рыпае кара — Лявон глухою сцежкаю Ідзе ў родны край.Панчанка.Вобразы прыроды былі для Багдановіча сімвалам вечнасці чалавека на зямлі, магутнасці народа, неўміручасці роднага краю.Лойка.
4. Дарагі, блізкі сэрцу. Напалоханыя вочы мацеры... І радасць, і страх на яе такім жа родным, такім жа блізкім твары...Лынькоў.Родным далёкім іржаннем адклікаецца Віхор з цемры хвойніку.Бядуля.Побач з ёй бясконца родны голас кажа: — Лепш, табе, Валя?Брыль.//(узвароце). Любы, дарагі, мілы. [Свякруха:] — Што ж гэта ты такая сумная, нявестачка? Замар[д]авалася, родная?Мележ.
•••
Родны склонгл. склон.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
бартаві́на, ‑ы, ж.
Разм.
1. Верхні край бока лодкі, баркі. Падплыўшы да карыта,.. [Даніла] перакульвае яго ў лодку, высморгвае разам з травою тычку, і зазіхацела дарагая капронавая сетка, загрукацелі аб бартавіну важкія грузілы, а следам платва, пузатая і разамлелая, густа аплёўшы сець, пачала паўзці ў лодку.Карамазаў.
2. Адвароты па грудной частцы пінжака, халата і інш. На шырокіх бартавінах халата Фаіны Усцінаўны ляжаў белы каўнерык.Савіцкі.— Валь[с]а для цёткі Акіліны! — крыкнуў увішны шафёр з пучком белых кветак на бартавіне сіняга пінжака.Вітка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)