Verbum

каро́на, -ы, мн. -ы, -ро́н, ж.

1. Галаўны ўбор манарха з каштоўнымі ўпрыгожаннямі, які з’яўляецца сімвалам улады манарха.

Царская к.

2. перан. Улада, першынство ў чым-н.

Барацьба за карону.

Барацьба за шахматную карону.

3. Тое, што і крона¹.

4. Светлы арэол вакол Сонца, бачны ў час сонечнага зацьмення (спец.).

Сонечная к.

5. у знач. прысл. каро́най. Вакол галавы (пра жаночую прычоску).

Улажыць касу каронай.

◊

Карона з галавы не зваліцца (не спадзе) (разм.) — гонар не будзе закрануты, аўтарытэт не пацерпіць.

|| прым. каро́нны, -ая, -ае (да 1 знач.).

налі́цца, -лью́ся і -лію́ся, -лье́шся і -ліе́шся, -лье́цца і -ліе́цца; налі́ўся, -ліла́ся, -ло́ся; налі́ся; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Нацячы, пранікнуць куды-н.

Налілася вада ў бочку.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Напоўніцца чым-н. вадкім.

Вядро налілося роўна з берагамі.

3. перан. Змяніць колер, афарбоўку.

Шчокі наліліся румянцам.

4. Стаць сакавітым, спелым.

Яблыкі наліліся сокам.

5. перан. Напоўніцца якой-н. якасцю (сілай, здароўем, злосцю і пад.).

Мускулы наліліся.

◊

Наліцца кроўю (разм.) — пачырванець ад прыліву крыві.

|| незак. наліва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

е́хаць, е́ду, е́дзеш, е́дзе; е́дзем, е́дзеце, е́дуць; едзь; незак.

1. Рухацца куды-н. пры дапамозе якіх-н. сродкаў перамяшчэння.

Е. на электрычцы.

Е. у машыне.

Е. вярхом.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Рухацца (пра сродкі перамяшчэння).

Едзе аўтамабіль.

3. Накіроўвацца куды-н. пры дапамозе сродкаў перамяшчэння; ад’язджаць.

Е. на працу.

Е. за мяжу.

4. Ссоўвацца, саслізгваць са свайго месца.

На мокрай сцежцы ногі едуць убакі.

5. перан., на кім-чым. Выкарыстоўваць у сваіх інтарэсах, для сваёй выгады (разм.).

Ён едзе на памочніках.

заці́снуць, -ну, -неш, -не; -ні́; -нуты; зак.

1. каго-што. Затрымаць, зашчаміць, абхапіўшы з усіх бакоў.

З. манету ў кулаку.

З. болт у ціскі.

2. што. Шчыльна заткнуць, сціснуўшы.

З. вушы далонямі.

З. рот (таксама перан.: не даць свабодна выказацца).

3. што. Паменшыць у аб’ёме або зрабіць больш тугім, сціснуўшы.

З. вузел.

4. перан., каго-што. Абмежаваць свабоду ў чым-н., перашкодзіць развіццю, праяўленню чаго-н.

З. крытыку.

З. ініцыятыву.

5. каго. Ціскаючы, замучыць, задушыць (разм.).

З. у натоўпе.

|| незак. заціска́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

вы́йграць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.

1. што і без дап. Набыць у выніку розыгрышу латарэі, перамагчы ў азартнай гульні.

В. мільён рублёў па аблігацыі.

2. што. Дамагчыся перамогі, узяць верх.

В. бой.

В. партыю ў шахматы.

В. справу.

3. што і без дап. Атрымаць выгаду, карысць, перавагу; выгадаць.

В. ад зніжэння цэн.

В. час.

4. перан., у чым. Атрымаць, заслужыць адабральную ацэнку.

В. у чыіх-н. вачах.

|| незак. выйграва́ць, -раю́, -рае́ш, -рае́; -раём, -раяце́, -раю́ць.

|| наз. вы́йгрыш, -у, м. (да 1—3 знач.).

абагна́ць, абганю́, абго́ніш, абго́ніць; абгані́; абагна́ны; зак.

1. каго-што. Апярэдзіць у руху, бегу.

А. калону машын.

2. каго-што. Вырасці большым, вышэйшым за каго-, што-н.

А. старэйшага брата.

А. аднакласнікаў.

3. перан., каго-што. Дасягнуць большых поспехаў у параўнанні з кім-, чым-н.

А. таварышаў па ведах.

4. што. Акучыць.

А. бульбу.

|| незак. абганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. абго́н, -у, м. (да 1 і 4 знач.).

|| прым. абго́нны, -ая, -ае (да 1 знач.; спец.) і абганя́льны, -ая, -ае (да 4 знач.).

Абгонны манеўр.

Абганяльны плуг.

праве́зці, -вязу́, -вязе́ш, -вязе́; -вязём, -везяце́, -вязу́ць; правёз, -ве́зла; -вязі; -ве́зены; зак., каго-што.

1. Везучы, даставіць.

П. бліжэйшым шляхам.

2. Везучы, мінаваць што-н.

П. каля Палаца мастацтваў.

3. Перавезці з сабой у чым-н.

П. кнігі ў чамадане.

П. кантрабанду цераз граніцу.

4. Тое, што і пракаціць (у 2 знач.).

А ну, правязі мяне на машыне!^ незак. право́зіць, -во́жу, -во́зіш, -во́зіць.

|| наз. право́з, -у, м. (да 1 і 3 знач.).

|| прым. правазны́, -а́я, -о́е (да 1 знач.; спец.).

Правазная здольнасць чыгункі.

Правазная плата за багаж.

прае́хаць, -е́ду, -е́дзеш, -е́дзе; -е́дзь; зак.

1. што. Перамяшчаючыся на чым-н., мінуць, пераадолець якую-н. прастору.

П. плошчу.

П. міма станцыі.

П. пяць кіламетраў.

2. што. Не спыніцца, не сысці там, дзе было трэба.

П. сваю станцыю.

3. Правесці ў дарозе які-н. час.

П. восем гадзін.

4. Тое, што і праехацца (у 1 знач.).

Эх, добра п. па роўнай дарозе на веласіпедзе.

|| незак. праязджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е (да 1, 2 і 4 знач.).

|| наз. прае́зд, -у, М -дзе, м. (да 1 знач.).

разуме́ць, -е́ю, -е́еш, -е́е; незак.

1. каго-што. Усведамляць, спасцігаць розумам сэнс, змест і пад. чаго-н.; асэнсоўваць.

Р. усё сказанае.

Р. мастацтва.

Р. музыку.

2. што і з дадан. Ведаць, здагадвацца аб чым-н., усведамляць што-н.

Р. сваю памылку.

Р., што назад дарогі няма.

3. каго-што. Падразумяваць, мець на ўвазе.

4. у знач. пабочн. сл. разуме́еш (разуме́еце) Ужыв. з мэтай падкрэсліць што-н., звярнуць увагу на што-н.

Я, разумееш, не згодна з такой думкай.

|| наз. разуме́нне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).

сагна́ць, зганю́, зго́ніш, зго́ніць; сагна́ў, -на́ла; згані; сагна́ны; зак.

1. каго (што). Гонячы, прымусіць пайсці, пабегчы, паляцець адкуль-н.

С. з месца.

2. каго-што. Прымусіць сабрацца ў адно месца.

С. цялят на ферму.

3. што. Растапіць (снег).

Сонца сагнала снег з пагоркаў.

4. што. Пазбавіцца ад чаго-н.; знішчыць.

С. вагу.

◊

Сагнаць ахвоту (разм.) — задаволіць жаданне, нацешыцца чым-н.

Сагнаць злосць на кім (разм.) — даць выхад сваёй зласлівасці, дрэннаму настрою.

|| незак. зганя́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е.

|| наз. згон, -у, м. і зго́нка, -і, ДМ -нцы, ж.