Батава́ць ’гаварыць; без злосці дакараць за які-небудзь учынак’ (ДАБМ, 921; карта № 320), ’наракаць’ (Янк. I). Здаецца, зыходзіць трэба з семантыкі ’дакараць’. Тады можна думаць пра метафарычнае паходжанне ад *батаваць ’біць, караць’ (бат ’бізун’; параўн. рус. батова́ть ’біць’) → ’дакараць’ → ’гаварыць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вешчава́ць ’прадказваць, прадракаць’; ’гаварыць што-небудзь вельмі важнае’ (КТС, Нас., Гарэц., Др.-Падб.), укр. віщува́ти ’тс’, рус. вещевать ’прадказваць, прадракаць, прадчуваць’, ст.-рус. вѣщевати і вѣщавати ’размаўляць, гаварыць’ (з XI ст.), чэш. věštívati — ітэратыў ад věštiti ’прадказваць’. Утворана ад вяшча́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Мурлы́каць ’муркаць’, ’гаварыць, напяваць мяккім голасам’, (ТСБМ, Яруш.). Рус. мурлыкать, мурлычить, варон. ’неразборліва гаварыць’, кастр. ’дрэнна спяваць’, кур. ’няясна чытаць’, пск., цвяр. ’манатонна, журботна і ціха пець’. Бел.-рус. ізалекса. Гукапераймальнае (Фасмер, 3, 13). Гэтак жа Васілеўскі (Прадукт. тыпы, 79).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Трындо́ліць ‘пустасловіць, несці лухту’ (Скарбы), ‘гаварыць хутка, абы-што’ (Сцяшк. Сл.), трындэ́ліць ‘доўгі час гаварыць адно і тое ж’ (Зайка Кос.), сюды ж трындола ‘пустаслоў’ (Скарбы₂), трундо́ля ‘балбатун’ (Сцяшк. Сл.). Экспрэсіўнае ўтварэнне з суф. ‑ол‑/‑эл‑ на базе імітатыва, гл. трындзець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Вайсяліц́ь ’гаварыць абы-што’ (Шат.). Магчыма, да *вай‑цяліць < вайцяць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Гандзю́ліць ’балагурыць’ (Нас.), гандзю́рыць ’гаварыць абы-што’ (Жд. 2). Няясныя словы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Лагандзі́ць ’балбатаць, многа гаварыць’ (ваўк., Сл. паўн.-зах.). Да паганіць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АНТРАПАСАЦЫЯГЕНЕ́З,
інтэгральнае паняцце, выпрацаванае тэарэтычным навук. мысленнем для цэласнага разумення чалавека ў яго гіст. і індывід, развіцці. Дае магчымасць: пазбегнуць аднабаковых тлумачэнняў паходжання чалавека (з пазіцый антрапа- і сацыягенезу, біялагізатарства, расізму, нацыяналізму); разглядаць пачатак чалавечай гісторыі ў дынаміцы эвалюцыйна-біял. перадумоў і матэрыяльна-дзейнасных фактараў гамінізацыі; зразумець прыроду як «неарганічнае цела» чалавека, што фарміруецца ў гіст. працэсе грамадства.
Выкарыстанне прынцыпу гістарызму да антрапалагічных праблем дае магчымасць раскрыць сац. сутнасць матэрыяльнага (фізічнага, біялагічнага) цела чалавека на ўзроўні яго філа- і антагенезу. Вял. мозг, рукі, здольнасць прама хадзіць, мысліць, гаварыць і інш. ўласцівыя чалавеку рысы — усё гэта жывая матэрыя, прырода. У той жа час гэта прырода чалавека фарміруецца самім соцыумам у працэсе яго гіст. развіцця. Дзіця пры нараджэнні атрымлівае ў спадчыну матэрыяльныя формы і задаткі чалавека, але самі па сабе яны яшчэ не робяць яго чалавекам. Ці стане мысліць і гаварыць дзіця, аб чым яно будзе мысліць і на якой мове размаўляць — усё залежыць ад сац. умоў жыцця. Антрапасацыягенез мае на мэце і даследаванне перспектыў змены матэрыяльных формаў і патэнцый чалавека ў працэсе натуральна-гіст. развіцця соцыуму, яго дэфармацыі і дэградацыі.
Літ.:
Ефимов Ю.И. Философские проблемы теории антропосоциогенеза. Л., 1981;
Проблемы современной антропологии. Мн., 1983;
Поршнев Б.Ф. О начале человеческой истории. М., 1974.
А.І.Пятрушчык.
т. 1, с. 392
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
изы́сканно нареч. вы́танчана; даліка́тна; элега́нтна; згра́бна; см. изы́сканный 2;
изы́сканно выража́ться вы́танчана (даліка́тна) гавары́ць;
изы́сканно оде́тый элега́нтна (згра́бна) адзе́ты (апра́нуты);
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)
не́жничать несов., разг.
1. (любезничать) заляца́цца (да каго), гавары́ць кампліме́нты (каму); (взаимно) галу́біцца, мілава́цца, пе́ставацца;
2. (деликатничать) даліка́тнічаць; (церемониться) цырымо́ніцца.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)