Ву́згалавень ’накладка на пярэднюю вось воза пры перавозцы бярвення’ (Шат.), ву́зголовень ’плашка, у якой замацоўваюцца ручкі (у возе)’ (лун., Шатал., Маслен.), у́зголовень ’тс’ (Маслен.). Гл. ву́згалавак, суфіксацыя характэрна для назваў дэталей у возе і санях; параўн. палес. на́головень ’вяз, які злучае галоўкі саней’ і пад.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Надума́ць ’надуваць, навейваць’ (бешанк., Нар. сл.). Да дзьмуць (гл.), параўн. таксама надма́ць ’надуць’ надыма́ць ’надуваць’ (Нас.); ‑ду — у аснове, відаць, пад уплывам дуць — для ўсіх славянскіх моў характэрна змешванне асноў *duti і *dǫti (*duti: *dujjǫ × dǫti: dъmǫ), гл. Трубачоў, Эт. сл., 5. 99–100.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Плыўце́ць ’плаваць у тлушчы’ (Янк. 3.). З плыўсці, плыць (гл.) з суф. *- < ?// са значэннем працяглай шматразовасці, які ўзнік яшчэ ў балта-славяпскі перыяд (Лтрэмбскі, Gramatyka, 2, 369). Параўн. літ. plytėti ’рассцілацца, разлягацца’. Паводле Варбат (Зб. Толстому, 1, 34), ідэя нашывання, нацякання характэрна для абазначэння тлустасці.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таўмо́рыць ’мясіць; запіхваць’ (Юрч. Вытв.), таўмо́рыцца ’тоўпіцца, вазіцца, кешкацца’ (Юрч. Фраз. 1). Дзеяслоў, утвораны ад незахаванага *tъlmiti (гл. папярэднія словы) з экспрэсіўным суф. ‑ori‑, аналагічным да ‑oli‑ (чаргаванне гэтых суфіксаў характэрна для гукапераймальных і экспрэсіўных дзеясловаў, параўн. Борысь, Leksyka słów., 30). Параўн. таўпіць, таўпорыць, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
АБХІРА́ЦІ,
у будыйскай міфалогіі рай, які быццам бы знаходзіцца на ўсходзе. Своеасаблівая утопія, для якой характэрна поўнае ўраўноўванне ўсяго: у Абіраці няма ні гор, ні далін, усе дрэвы маюць аднолькавую вышыню, усе людзі аднолькава шчаслівыя, не пакутуюць ад хвароб і інш.
т. 1, с. 52
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
веды́зм
(ад веды)
старажытная рэлігія, заснаваная ў Індыі ў канцы 2 тысячагоддзя да н.э., для якой характэрна абагаўленне сіл прыроды; асновы ведызму выкладзены ў Ведах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
татэмі́зм
(ад татэм)
найбольш старажытная форма рэлігіі раннеродавага грамадства, для якой характэрна вера ў звышнатуральную сувязь, у кроўную блізкасць родавай групы з якім-н. татэмам.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ГРУ́НДЭРСТВА
(ад ням. Gründer заснавальнік),
заснавальніцтва, масавая і хуткая арг-цыя прадпрыемстваў, акц. т-ваў, банкаў, страхавых кампаній і інш. Найб. характэрна для 1850—70-х г. Суправаджалася шырокай эмісіяй каштоўных папер, біржавымі спекуляцыямі, нездаровым ажыятажам і жульніцкімі махінацыямі фінансавых дзялкоў.
т. 5, с. 464
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
холабазідыяміцэ́ты
(н.-лац. holobasidiomycetidae)
падклас базідыяміцэтаў, для якога характэрна наяўнасць цэласнай, аднаклетачнай, цыліндрычнай або булавападобнай базідыі; пашыраны па ўсім зямным шары; пераважна сапратрофы, некаторыя — паразіты раслін.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
АКАРКАВЕ́ННЕ,
працэс адкладання тлушчападобнага рэчыва суберыну ў абалонках клетак шматгадовых раслін. Характэрна для клетак покрыўных тканак — экзадэрмы і корку, якія ахоўваюць унутр. тканкі кораня і сцябла ад страты вільгаці і ваганняў т-ры. Корак не дае раслінам высыхаць і ахоўвае жывыя клеткі, спрыяе загойванню ран.
т. 1, с. 186
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)