Жак ’рыбалоўная прылада’. Рус.дыял., укр.жак ’тс’. Ст.-бел.жак ’тс’ з 1599 г. (Булыка, Запазыч., 113) з польск.żak ’тс’ < ням.Sack ’мяшок, кішэнь’ (Брукнер, 661). Рус. праз бел., укр. з польск.Фасмер, 2, 33. Герм. з лац.saccus ’мяшок, фільтр’ (у рымскія часы) < грэч.σακκος ’грубая тканіна’ < семіцк. saq ’тканіна з валасоў, мяшок’ (Дудэн, 582; Вальдэ-Гофман, 2, 458–459). Такое ж канчатковае паходжанне мае сак ’рыбалоўная прылада; адзенне’ (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
БІЯФІЛЬТРА́ТАРЫ,
водныя жывёлы, якія кормяцца дробнымі арганізмамі планктону або завіслымі арган. часцінкамі (дэтрытам), што адцэджваюцца (фільтруюцца) з вады. Падзяляюцца на актыўных і пасіўных. У актыўных фільтрацыя адбываецца праз спец. прыстасаванні: рашэцісты фільтр у апендыкулярый, шчэлепы ў двухстворкавых малюскаў, лафафоры ў плечаногіх і імшанак, пласціны вусоў кітоў і інш. У пасіўных для фільтрацыі «расстаўляюцца» своеасаблівыя лоўчыя сеткі. Біяфільтратары ўдзельнічаюць у працэсах біялагічнага самаачышчэння забруджаных водаў і ў біял. ачыстцы вадаёмаў.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ну́тчфільтр
(ням. Nutschfilter, ад nutschen = ссаць)
самы просты фільтр, у якім вадкасць прасочваецца праз порыстыя керамічныя пліты або тканіну, што ляжыць на краце.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ГРО́ДЗЕНСКАЯ ТЫТУНЁВАЯ ФА́БРЫКА.
Засн. ў 1861 (паводле інш. звестак у 1859) у Гродне акц. кампаніяй Шарашэўскага і інш. Вырабляла тытунь, цыгарэты і папяросы. Сыравіну прывозілі з Расіі, Крыма, Украіны, Амерыкі. У Вял. Айч. вайну разбурана. Адноўлена ў 1945—49. У 1964—87 галаўное прадпрыемства вытв. аб’яднання «Нёман». З 1988 сучасная назва. Асн. прадукцыя (1997): папяросы і цыгарэты, у т. л. вышэйшага гатунку («Мінск», «Космас», «Пушча», «Арбіта», «Гродна», «Фільтр» і інш.). Супрацоўнічае з фірмамі краін СНД, Англіі, Германіі, Швейцарыі.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
БІЯФІ́ЛЬТР
(ад бія... + фільтр),
збудаванне для біялагічнай ачысткі сцёкавых водаў і шкодных газаў з дапамогай арганізмаў-ачышчальнікаў (напр., мікраарганізмаў, водарасцяў, чароту і інш.). Прынцып дзеяння біяфільтра заснаваны на паступовым праходжанні забруджанай вады ці газаў праз тоўшчу фільтравальнага матэрыялу (шлак, гравій, керамзіт і інш.), які мае на паверхні актыўную мікрабіял. плеўку (мікраарганізмы і прасцейшыя). Плеўка адсарбіруе, акісляе і мінералізуе арган. рэчывы. У інш. выпадках ролю біяфільтра адыгрываюць ніжэйшыя і вышэйшыя арганізмы, здольныя выбіральна акумуляваць ці раскладаць забруджвальныя рэчывы — т.зв.біяфільтратары (напр., асцыдыі, пласціністашчэлепныя малюскі, некаторыя ракападобныя, водарасці і інш.). Гл. таксама Аэратэнк.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
фільтра́цыя
(фр. filtration, с.-лац. filtrum = лямец)
1) прапусканне вадкасцей або газаў праз фільтр з мэтай ачысткі ад непатрэбных сумесей;
2) натуральнае прасочванне вадкасцей або газаў праз порыстыя рэчывы;
3) перан. адбор.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ма́слены, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да масла. Масленая вытворчасць. Масленая пляма.
2.Спец. Які працуе на масле (у 2 знач.), пры дапамозе масла. Маслены выключацель. Маслены фільтр.
3. Намазаны, насычаны маслам. [Таня] нахілілася, падняла масніцу падлогі і дастала, з-пад яе нешта, загорнутае ў масленую анучку.Шамякін.Дудзько са шчаціністай чорнай барадой, з масленымі валасамі, падстрыжанымі «пад гаршчок», .. сядзеў у канцы стала.Пестрак.
4.перан. Саладжавы, ліслівы, падлізлівы. Рэгістратар глытае масленыя словы Гарбулёва.Бядуля.Такі ён [ханжа] маслены, прылізаны, харошы, А што ні слова — то з варэннем пірагі...Валасевіч.
5.перан. Як бы пакрыты маслам; юрлівы (пра вочы, позірк).
•••
Масла масленаегл. масла.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Kétte
f -, -n
1) ланцу́г
éinen Hund an die ~ légen — пасадзі́ць саба́ку на ланцу́г; ланцужо́к; кара́лі
2) рад, шэ́раг
éine ~ von Bérgen — ланцу́г гор
3) кайданы́
j-n in ~n légen [schlágen*, schlíeßen*, schmíeden] — закава́ць каго́-н. у кайданы́
die ~n spréngen — разарва́ць ланцугі́ (тс. перан.)
4) ланцу́г (стралковы)
5) авіяцы́йнае звяно́
6) радыёфільтр
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)