эсхатало́гія, ‑і, ж.
Кніжн. Сукупнасць рэлігійных уяўленняў пра канчатковы лёс свету і чалавека. Хрысціянская эсхаталогія.
[Ад грэч. éschatos — апошні і logos — вучэнне.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
искуша́ть несов., уст.
1. (соблазнять) спакуша́ць;
2. (испытывать) выпрабо́ўваць;
◊
искуша́ть судьбу́ выпрабо́ўваць лёс;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
сімвалі́чны, -ая, -ае.
1. гл. сімвал, сімволіка.
2. Які мае скрыты сэнс, які наводзіць на асацыяцыі (у 2 знач.).
Лёс героя с.
С. сэнс назвы рамана.
3. Пра пла́ты, сумы: мізэрна малы.
Аплата за паслугі — чыста сімвалічная.
С. ўзнос.
|| наз. сімвалі́чнасць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
трыво́га, -і, ДМ -во́зе, ж.
1. Неспакой, моцнае душэўнае хваляванне, выкліканае страхам, небяспекай і пад.
Т. за лёс дзяцей.
2. Шум, перапалох, мітусня.
Усе крычалі, адчувалася моцная т.
3. Небяспечнае становішча, а таксама сігнал, які апавяшчае аб ім.
Паветраная т.
Пажарная т.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
вядзьма́рства, ‑а, н.
Заклінанні, якімі, на думку забабонных людзей, можна ўздзейнічаць на лёс чалавека і прыроду.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
неўнікнёны, ‑ая, ‑ае.
Якога нельга ўнікнуць; непазбежны. Гром грымеў... Неўнікнёны свой лёс Сустракаў недабіты вораг. Дзяргай.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Плане́та ’нябеснае цела’ (ТСБМ), плянэ́та ’тс’ (Яруш.), планэ́та ’тс’ (Шат.), ’поўня’ (ігн., Сл. ПЗБ), плане́та ’лёс’ (ТСБМ; Юрч. СНЛ), ст.-бел. планета, плянета ’планета’, лёс’ (1518 г.) запазычана са ст.-польск. planeta (м. р.), płaneta ’тс’, якія з лац. planēta, ст.-грэч. πλανήτης ’які блукае’ < πλανάεσθαι ’блукаць’, πλανάειν ’збівацца з дарогі’ (Фасмер, Этюды, 151; Праабражэнскі, 2, 67; Банькоўскі, 2, 597). Сюды ж плане́тнік ’кніга прадказанняў’ (Юрч. СНЛ), параўн. ст.-чэш. planetník ’прадказальнік лёсу паводле планет’ (Махэк₃, 454), польск. planetnik ’астролаг, які ўмее прадказваць лёс па зорках’, ст.-рус. планитникъ ’астролаг’ (XVII ст.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Fátum
n -s, -ta фа́тум, лёс, наканава́нне
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
лі́тавацца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; незак., над кім-чым.
Шкадаваць, берагчы каго‑, што‑н. Лёс над ім літаваўся.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
◎ Пламе́та 1 ’вельмі многа’ (Жд. 2). Відаць, з планета (гл.) ’нябеснае цела’, як у польск. planeta (а ў X–VII стст. і planeta) — ’сонца і месяц’, з далейшым абагульненнем, — ’зорка, зоркі’, шматлікасць якіх на небе і вызначыла значэнне лексемы. Параўн. таксама рус. планида ’вялікая шматдзетная сям’я’.
◎ Пламе́та 2 ’лёс, прадвызначэнне’ (ТС). Да планета (гл.). Значэнне ’лёс’ развілося з меркавання, што планеты ўгшываюць на жыццё і дзеянні людзей.
◎ Пламе́та 3 ’хмара, хмарнасць’ (?): нейка така пламета набягае, што по усім дзерэўням дождж (ТС), укр. зах.-валын. планета ’вялікая навальнічная хмара’. Да планета (гл.). Параўн. польск. plametnik ’чорная хмара, якая пасоўваецца па небе’, дыял. planeta ’пералётная хмара’, planetnica ’белая хмара, якая праплывае па небе’. Паводле Гарачавай (Этимология–1994–1996, 28), не выключана развіццё значэнняў ’лёс’ — ’воблака’, паколькі ў старажытнасці маглі гадаць па форме воблакаў, прадказваць лёс.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)