korzeń
korze|ń
м.
1. корань;
~ń przybyszowy бат. корань адвентыўны;
puścić ~nie — пусціць карэнні;
wyrwać co z ~niami — вырваць (знішчыць) што з каранямі;
2. ~nie мн. прыправы, карэнне
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Arbore fructu cognoscitur
Дрэва пазнаюць па плодзе.
Дерево узнают по плоду.
бел. Якое дрэва, такія і адросткі. Якое карэнне, такое і насенне. Пазнаюць птушку па палёце.
рус. Яблоко от яблоньки недалеко катится. Дерево по плодам, а человека по делам [узнают].
фр. Le fruit ne tombe jamais loin de l’arbre (Плод никогда не падает далеко от дерева).
англ. The tree is known by its fruit (Дерево узнают по плодам).
нем. Der Apfel fällt nicht weit vom Stamm (Яблоко падает недалеко от ствола).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
Ex ovis pravis prava creatur avis
3 дрэнных яек вылупляецца дрэнная птушка.
Из плохих яиц вылупливается плохая птица.
бел. Якое карэнне, такое і насенне.
рус. От худого семени не жди доброго племени. Каково семя, таков и плод.
фр. De mauvais grain jamais bon pain (Из плохого зерна никогда не будет хорошего хлеба).
англ. The evil field will evil yield (Худое ноле порождает худое).
нем. Wie die Henne, so die Eier (Какова наседка, таковы и яйца). Wie die Katze, so das Kätzchen (Какова кошка, таков и котёнок).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
жыўцо́м, прысл.
Разм.
1. У жывым стане, жывым. [У Палазка] мільгнула думка ўзяць другога фашыста жыўцом. Колас.
2. Гвалтоўна, жывасілам. Расце ў садзе маладое дрэўца. Дужэе, глыбей пускае карэнне.. І вось яго намерваюцца вырваць жыўцом і перасадзіць у іншае месца. Гроднеў.
3. Так як ёсць, не змяняючы, даслоўна. Фальклорная паэтыка існавала для Максіма Багдановіча не дзеля таго, каб жыўцом браць з яе гатовыя вобразы, тропы, інтанацыі і формы. Майхровіч. [К. Чорны] ніколі не пераносіў жыўцом, у сырым выглядзе ў раман бачанае. С. Александровіч.
•••
Жыўцом з’есці (праглынуць) гл. з’есці.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́рань
1. Новае месца сялібы; наогул новае месца пасялення, звычайна на месцы лесу (Нас. АУ, Слаўг., Станг. 74).
2. Старое абжытае месца пасялення, старына; старая гаспадарка; двор; бацькаўшчына (Рэч., Слаўг.). Тое ж карэнь (Слаўг.), ба́шчына (Грыг. 1838—1840).
3. Родная гаспадарка; маёмасць (Слаўг.). Тое ж карэнне, карэнь (Слаўг.).
4. Месца нараджэння (Слаўг.).
□ в. Корань Лаг.
Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)
аго́лены, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад агаліць.
2. у знач. прым. Без адзення; голы. Сумны, паніклы і ў той жа час суровы ў сваім маўчанні, з аголенай галавой,.. [вайсковец] доўга аглядаў запусцелае селішча. Ракітны. // Пазбаўлены покрыва. Аголенае карэнне дрэў. // Пазбаўлены верхняга слоя; бачны, не прыкрым. Аголеныя горныя пароды. // Пазбаўлены расліннасці (пра мясцовасць). Неба абложанае нізкімі хмарамі, здавалася, усё цяжэй навісла над аголенай зямлёй. Колас.
3. у знач. прым. Выняты з ножнаў. Казакі з аголенымі шаблямі, з гіканнем праімчаліся паўз яго [Юткевіча]. Мікуліч.
4. перан.; у знач. прым. Відавочны па сваёй сутнасці, непрыкрыты. Аголены цынізм. Аголеная праўда.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
падка́паць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і чаго.
Разм. Накапаць дадаткова. Падкапаць лякарства.
падкапа́ць, ‑а́ю, ‑а́еш, ‑а́е; зак., што.
1. Раскапаць зямлю пад чым‑н. Падкапаць слуп. □ Іван Навумавіч падняў каля плота трэску, асцярожна падкапаў ёю збоку сушэйшы куст. Якімовіч. У маладой прыгажуні сасонкі дзік падкапаў карэнне, і яны апынуліся на паверхні зямлі. Мяжэвіч. // Зрабіць падкоп пад чым‑н. Падкапаць плот.
2. Зрабіць глыбейшым, паглыбіць. [На Палессі] сёлета, напрыклад, пасля таго, як асушылі балоты, у маёй роднай вёсцы ўзровень вады так упаў, што давялося падкапаць амаль усе калодзежы. Сачанка.
3. і чаго. Разм. Накапаць, выкапаць у дадатак да чаго‑н. Маці ўстала, узяла ў сенцах кош і рыдлёўку. — Пойдзем бульбы падкапаем. Якімовіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Arbor mala, mala mala
Благая яблыня ‒ благія яблыкі.
Плохая яблоня ‒ плохие яблоки.
бел. Якое дрэва, такі і клін, які бацька, такі і сын. Якое карэнне, такое насенне. Ад злой маткі злыя дзеткі. Ад дрэннага гругана дрэнныя і яйкі. Ад дурнога куста і дубец крывы, і ягада пуста. Лысая карова лысае цяля прывядзе.
рус. От худой курицы худые яйца. У худой птицы и худые вести. У горького бортника и мёд горек. Каковы сами ‒ та ковы и сани.
фр. Tel père tel fils (Каков отец, таков и сын).
англ. Like father, like son (Как отец, так и сын). The evil field will evil yield (Худое поле родит худое).
нем. Von böser Kuh kommt kein gutes Kalb (У злой коровы не появится хороший телёнок/От злой коровы не родится хороший телёнок). Schlechtes Ei, schlechte Kücken (Плохое яйцо ‒ плохие цыплята).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
◎ Плавун 1, плывун ’аер, Acorus calainus L.’ (Бейл.), ’мнаганожка, папараць звычайная, Polypodium vulgare’ (смал., Кіс.), рус. плавун, плаўн, чэш. plavim ’дзераза, Lycopodium clavatum’, серб.-харв. plavun ’тс’. Да плаваць, плысці (гл.). Матывацыя: гарызантальны корань раслін ці сцябло падобны да ’таго, што плыве’ — гл. плаву́н 4. Суфікс ‑ун утварае і інш. назвы раслін: паўзун, блішчу́н (Сцяцко, Афікс. наз., 69).
◎ Плаву́н 2 ’кошык для лоўлі рыбы’ (свісл., Сл. рэг. лекс.), ’падвалока — снарад для лоўлі рыбы ў адкрытай вадзе; пры гэтым патрэбна сама мала дзве асобы’ (Касп.: Нік. Очерки), рус. валан плаўн ’невялікі невад’, славац. plavačka ’трохсценная падвалока’. Да плаваць (гл.). Лексемы звязаны са значэннем ’лавіць рыбу, плывучы (плаваючы)’. Параўн. рус. астрах, плавная (сеть) у процілегласць ставит (сеть) ’пастаўленая нерухома’.
◎ Плаву́н 3 ’смецце, раслінныя рэшткі, напесеныя вадой на карэнне дрэў, на кусты, у заліў у час разводдзя’ (Нік. Очерки; Скарбы), ’цякучы пясок’ (ветк., Яшк.). Рус. плавун ’наносны, павыкіданы лес’, сіб. ’лес, што плавае ў рацэ’. Да плаваць (гл.). Суфікс -ун утварае словы са значэннем ’прадмет — вынік дзеяння’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
падрыхтава́ць, ‑тую, ‑туеш, ‑туе; зак., каго-што.
1. Правесці папярэднюю работу для ажыццяўлення, выканання чаго‑н. Падрыхтаваць даклад. Падрыхтаваць рукапіс да набору. □ Штаб злучэння падрыхтаваў план разгрому карнікаў. Шамякін. // Зрабіць поўнасцю гатовым, прыдатным для выкарыстання. [Плакс:] — Перш чым сеяць, трэба падрыхтаваць глебу, трэба павыкарчоўваць карэнне... Зарэцкі.
2. Даць неабходныя веды, навучыць для якой‑н. мэты. Падрыхтаваць навучэнцаў да экзаменаў. Падрыхтаваць спецыялістаў. □ Робячы стаўку на шырокае народнае паўстанне, Кастусь думаў і пра яго кіраўнікоў і арганізатараў. Дзе іх узяць?.. Іх трэба толькі выявіць і падрыхтаваць. Якімовіч.
3. Настроіць адпаведным чынам для ўспрымання якой‑н. навіны, звесткі і пад. [Аня:] — А што, калі бацька будзе супроць нашага вяселля? Ты ж ведаеш яго, ён такі ўпарты. Яго трэба падрыхтаваць, угаварыць. Краўчанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)