гру́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, груд, ж.
1. Куча зваленых у беспарадку прадметаў, рэчаў.
Г. цэглы.
2. Глыба, кусок чаго-н. цвёрдага, звычайна зямлі.
Калёсы тарахцелі па замёрзлай грудзе.
|| памянш. гру́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.
Г. цукру.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Разво́д ’калёсы, прыстасавання для перавозкі бярвення’ (віл., Сл. ПЗБ), ’разведзены ў даўжыню воз’, ’поўны камплект колаў для воза’ (Сцяшк.). Лексіка-семантычнае ўтварэнне; перанос назвы адбыўся на аснове метаніміі: цэлае — воз — атрымала назву ад часткі — жэрдкі, што злучае перадок воза з задком і дазваляе падоўжыць воз: разво́дка ’трайня ў возе’ (гродз., Сл. ПЗБ). Параўн. драбі́ны, калёсы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рашво́рка ’воз, калёсы без драбін, каб вазіць доўгія бярвенні’ (Сцяц., ПСл). У выніку дээтымалагізацыі ад разворка, развора (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дро́жкі ’калёсы, вазок’ (БРС). Відаць, запазычанне з рус. дро́жки ’тс’ (як і ўкр. дро́жка; гл. Фасмер, 1, 540). Аб гэтым сведчыць адсутнасць гэтага слова ў гаворках. Рус. дро́жки < дрога́ ’брус, які злучае пярэднюю і заднюю восі павозкі’. Адсюль і рус. дро́ги ’від павозкі’. Магчыма, такога ж паходжання і бел. дро́гі ’калёсы, развалкі’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кру́чалы ’калёсы для вывазкі лесу’ (Мат. Маг.), ’прылада для калёс вазіць бярвенні’ (Бяльк.). Кантамінацыя крывалы (гл.) і круціцьх (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
з’е́здзіць, -джу, -дзіш, -дзіць; -джаны; зак.
1. Паехаць куды-н. і, пабыўшы, вярнуцца назад.
З. у горад.
З. па дровы.
2. што. Зрабіць непрыгодным ад частай язды або стаптаць, папсаваць частай яздой.
Калёсы зусім з’ездзілі.
З. пожню.
|| незак. з’е́зджваць, -аю, -аеш, -ае (да 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
барвяні́цца, ‑ніцца; незак.
Тое, што і барвавець. Успомнілася,.. як ужо ўвечары, калі марозна барвянілася зара на захадзе, бацька накладаў мяшкі на калёсы... Зарэцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
разла́мываться
1. разло́млівацца;
голова́ разла́мывается галава́ разло́мліваецца;
теле́га совсе́м разла́мывается калёсы зусі́м разло́мліваюцца (разло́мваюцца);
2. страд. разло́млівацца; разбура́цца; см. разла́мывать.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
Сцяле́жыць ’зняць панарад (у возе)’ (Варл.), сцяле́жыцца ’сарвацца, здзецца са шворана (пра калёсы)’ (бялын., Янк. Мат.; Гіл.). Да цяле́га, гл.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
драбі́ныII мн
1. (калёсы) Leíterwagen m -s, -;
2. (збоку ў калёсах) Wágenleiter f -, -n
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)