увамча́ць, ‑мчу, ‑мчыш, ‑мчыць; зак., каго-што.
Імкліва ўвезці каго‑, што‑н. куды‑н. Увамчаць калёсы ў двор.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вадаво́зня, ‑і, ж.
Разм. Калёсы з бочкай, прызначаныя для дастаўкі вады. Вадавозня лёгка загрукатала па шырокім калгасным двары. Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
zaturkotać
zaturkota|ć
зак. загрукатаць;
~ł wóz — загрукаталі калёсы
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
клу́нак, -нка, мн. -нкі, -нкаў і клу́мак, -мка, мн. -мкі, -мкаў, м.
Дробныя рэчы, звязаныя хусткай, абрусам, кавалкам матэрыі або складзеныя ў торбу.
Пагрузіць клункі на калёсы.
|| памянш. клу́начак, -чка, мн. -чкі, -чкаў і клу́мачак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
кале́снік, ‑а, м.
Майстар, які вырабляе колы, калёсы. Калеснік канчаў насаджваць спіцы, і каваль не замарудзіў з нацяжкай шыны. Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гру́да, -ы, ДМ -дзе, мн. -ы, груд, ж.
1. Куча зваленых у беспарадку прадметаў, рэчаў.
Г. цэглы.
2. Глыба, кусок чаго-н. цвёрдага, звычайна зямлі.
Калёсы тарахцелі па замёрзлай грудзе.
|| памянш. гру́дка, -і, ДМ -дцы, мн. -і, -дак, ж.
Г. цукру.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
Разво́д ’калёсы, прыстасавання для перавозкі бярвення’ (віл., Сл. ПЗБ), ’разведзены ў даўжыню воз’, ’поўны камплект колаў для воза’ (Сцяшк.). Лексіка-семантычнае ўтварэнне; перанос назвы адбыўся на аснове метаніміі: цэлае — воз — атрымала назву ад часткі — жэрдкі, што злучае перадок воза з задком і дазваляе падоўжыць воз: разво́дка ’трайня ў возе’ (гродз., Сл. ПЗБ). Параўн. драбі́ны, калёсы.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Рашво́рка ’воз, калёсы без драбін, каб вазіць доўгія бярвенні’ (Сцяц., ПСл). У выніку дээтымалагізацыі ад разворка, развора (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Дро́жкі ’калёсы, вазок’ (БРС). Відаць, запазычанне з рус. дро́жки ’тс’ (як і ўкр. дро́жка; гл. Фасмер, 1, 540). Аб гэтым сведчыць адсутнасць гэтага слова ў гаворках. Рус. дро́жки < дрога́ ’брус, які злучае пярэднюю і заднюю восі павозкі’. Адсюль і рус. дро́ги ’від павозкі’. Магчыма, такога ж паходжання і бел. дро́гі ’калёсы, развалкі’ (Бяльк., Сл. паўн.-зах.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кру́чалы ’калёсы для вывазкі лесу’ (Мат. Маг.), ’прылада для калёс вазіць бярвенні’ (Бяльк.). Кантамінацыя крывалы (гл.) і круціцьх (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)