or [ɔ:, ə] conj. ці, або́, альбо́;

Is he going or not? Дык ён ідзе ці не?;

for a day or two на па́ру дзён, на дзень-другі́;

without help or advice без пара́ды і (без) дапамо́гі;

or so прыблі́зна, не́шта каля́ (гэ́тага);

It costs 10 pence or so. Гэта каштуе каля дзесяці пенсаў;

or else а то (іна́чай), іна́кш;

Hurry up or else we’ll be late. Хутчэй, а то спознімся.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

счита́ть​I несов., в разн. знач. лічы́ць;

счита́ть до десяти́ лічы́ць да дзесяці́;

ма́льчик хорошо́ счита́ет хло́пчык до́бра лі́чыць;

счита́ть ове́ц лічы́ць аве́чак;

счита́ть со вчера́шнего дня лічы́ць з учара́шняга дня;

◊

счита́ть воро́н лічы́ць (страля́ць) варо́н;

счита́ть звёзды лічы́ць зо́ркі;

счита́ть дни лічы́ць дні.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

протяже́ние ср. праця́г, -гу м.; (протяжённость) праця́гласць, -ці ж.; (расстояние) адле́гласць, -ці ж.; (пространство) прасто́ра, -ры ж.;

на протяже́нии десяти́ киломе́тров на праця́гу (адле́гласці) дзесяці́ кіламе́траў;

на протяже́нии не́скольких лет на праця́гу не́калькіх гадо́ў;

уча́сток име́ет большо́е протяже́ние в длину́ уча́стак ма́е вялі́кую праця́гласць у даўжыню́;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ма́ці, РДМ маці і мацеры, В маці і мацеру, Т маці і мацерай, ж.

1. Жанчына ў адносінах да народжаныя ёю дзяцей. Маці Міхасёва, Ганна Навумаўна, працавала на ферме даяркай. Якімовіч.

2. (звычайна ў прыдатку). Аб тым, што з’яўляецца самым родным і блізкім. Зямля-маці. □ Цябе не любіць немагчыма, Ты ў радасці, ў горы — свая, Вялікая маці-Радзіма, — Цудоўная песня мая. Хведаровіч.

•••

Маці-адзіночка — жанчына, якая ўтрымлівае самастойна пазашлюбнае дзіця і мае права на дзяржаўную дапамогу.

Маці-гераіня — ганаровае званне, якое прысвойваецца ў СССР жанчыне-маці, што нарадзіла і выхавала не менш дзесяці дзяцей; жанчына, якая мае гэта званне.

Гадзіцца ў маці гл. гадзіцца ​1.

У чым маці нарадзіла — зусім голы, без ніякага адзення.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

space

[speɪs]

1.

n.

1) прасто́р -у m., прасто́ра f., абша́р, абся́г -у m.

2) ме́сца n.

We have plenty of space in our house — У на́шым до́ме шмат ме́сца

3) стая́нка f.

a parking space — паркава́льная стая́нка

4) ко́смас -у m.

outer space — касьмічная прасто́ра

5) праця́г ча́су

for the space of ten years — на працягу́ дзесяці гадо́ў

6) адсту́п, прабе́л -у m.

2.

v.t.

разьдзяля́ць, аддзяля́ць, рабіць адсту́пы памі́ж сло́вамі

Space your words evenly when you write — Пі́шучы, рабі́ ро́ўныя адсту́пы памі́ж сло́вамі

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

up​3 [ʌp] prep.

1. (у розных значэннях) па, на, да;

up the stairs па ле́свіцы (уверх);

further up the road дале́й па даро́зе;

climb up a tree узле́зці на дрэ́ва;

sail up the river плы́сці ўве́рх па рацэ́

2. (to)(да пэўнай мяжы) да;

up to now да гэ́тай пары́;

up to ten men да дзесяці́ асо́б

3. (to) (адпаведна) па, на;

live up to one’s income жыць па сро́дках;

up to the mark на нале́жным узро́ўні

♦

up and down (smth.) уве́рх і ўні́з, уза́д і ўпе́рад, туды́ і сюды́ (па чым-н.);

They walked up and down the platform. Яны хадзілі туды і сюды па платформе.

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)

устанаві́ць, ‑наўлю, ‑новіш, ‑новіць; зак., што.

1. Паставіць, змясціць што‑н., падрыхтаваўшы для выкарыстання. Устанавіць матор. Устанавіць тэлефон. □ Дзед тут жа ўстанавіў новы вулей, паднёс да яго дачок з роем і сказаў да Міхалкі: — Давай, ты злавіў яго, ты яго сам і перасаджвай. Якімовіч. Цёмнай ноччу.. [Тарас] дапамог партызанам пракрасціся да.. складаў і ўстанавіць міны. Краўчанка.

2. Дабіцца ажыццяўлення чаго‑н. Вялікая Кастрычніцкая сацыялістычная рэвалюцыя, якая ўпершыню ў гісторыі ўстанавіла ўладу рабочага класа ў саюзе з працоўным сялянствам, адкрыла чалавецтву шлях да сацыялізма. «Звязда».

3. Ажыццявіць, арганізаваць, наладзіць. Устанавіць дзяжурства. Устанавіць кантроль.

4. і з дадан. сказам. Выявіць, вызначыць, высветліць. [Галкоўскі:] — Аказваецца, калі мяне вадзілі, ужо з турмы, на медыцынскую камісію ў раённую бальніцу, каб устанавіць там мой узрост, то там мне далі на вока шаснаццаць гадоў, нават трохі больш. Чыгрынаў. Партызанская разведка ўстанавіла, што грэбля ўзмоцнена ахоўваецца гітлераўцамі. Шчарбатаў. Па чаргаванню гукаў дзед Талаш устанавіў, што.. ішоў чалавек. Колас. // Давесці, адкрыць. Устанавіць залежнасць велічынь. Устанавіць ісціну.

5. Увесці ў дзеянне, узаконіць. Устанавіць цэны. Устанавіць васьмігадзінны рабочы дзень. // Дасягнуць высокіх вынікаў. У суме дзесяці відаў праграмы юнак устанавіў новы рэкорд рэспублікі. Шыцік.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

де́сятеро (с сущ. м. и ж. рода) дзе́сяць, род. дзесяці́;

де́сятеро ученико́в дзе́сяць ву́чняў;

де́сятеро де́вушек дзе́сяць дзяўча́т; (с сущ. м. и ж. рода, вместе взятыми, с сущ. общего рода, с сущ., употребляющимися во мн. числе, с сущ., обозначающими детей и детёнышей, с личными мест. мн. числа) дзяся́цера, род. дзесяцяры́х;

нас было де́сятеро: ше́стеро мужчи́н и четы́ре де́вушки нас было́ дзяся́цера: шэсць мужчы́н і чаты́ры дзяўчы́ны;

де́сятеро дете́й дзяся́цера дзяце́й;

де́сятеро сане́й дзяся́цера сане́й;

де́сятеро порося́т дзяся́цера парася́т.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

без, прыназ. з Р.

Спалучэнне з прыназ. «без» выражае:

Азначальныя адносіны

1. Пры апісанні прадмета (з’явы, паняцця) для ўказання на адсутнасць у ім часовай або пастаяннай прыметы, выражанай назоўнікам роднага склону. Лес без канца і краю. Работа без прымусу. □ А што гэта за даліна ды без рэха, А зялёная ляшчына без арэхаў, Ручаіна без жывой-крутой вадзіцы, Лугавіна без духмянай медуніцы. Танк.

2. Пры словах, якія абазначаюць меру або колькасць, паказвае, колькі не хапае да поўнай меры. Без чвэрці гадзіна. Без малога год. Кілаграм без дзесяці грамаў. □ Роўна без дваццаці восем вечара.. пачуўся громкі голас. Колас.

Аб’ектныя адносіны

3. Паказвае, што дзеянне адбываецца пры адсутнасці, без удзелу каго‑, чаго‑н. Працаваць без машын. □ Найбольш складаная і адказная частка работы зроблена без Міхася. Брыль.

4. Адпавядае словам: акрамя, за выключэннем, не лічачы. Ганна хутчэй зачыніла дзверы за сабой — і без таго маркотна, хоць ты плач. Мележ.

Акалічнасныя адносіны

5. З некаторымі назоўнікамі ўтварае прыслоўныя спалучэнні, якія выражаюць спосаб дзеяння і інш. акалічнасці. Завянуць без пары. Ссохнуць без вады. Прабірацца без шуму. □ Мікалай Патапавіч .. даваў парады хоць і без ахвоты, але шчыра. Кулакоўскі.

•••

Без жартаў гл. жарт.

Не без гэтага — і гэта бывае.

Не без таго — бывае і так.

Не без чаго — тое, што і з чым‑н., але з меншай ступенню сцверджання.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

БІБЛІЯТЭ́КА ЦЭНТРА́ЛЬНАЯ НАВУКО́ВАЯ імя Якуба Коласа АН Беларусі. Засн. 16.2.1925 у Мінску пры Інбелкульце. З рэарганізацыяй Інбелкульта ў АН БССР

(1.1.1929) увайшла ў яе склад. У Вял. Айч. вайну разрабавана ням.-фаш. захопнікамі, найб. каштоўная л-ра вывезена ў Германію. Адноўлена ў 1944. Імя Я.Коласа прысвоена ў 1956. Да 1981 наз. Фундаментальная б-ка імя Я.Коласа АН БССР. З’яўляецца галаўной у цэнтралізаванай бібліятэчнай сістэме АН, што аб’ядноўвае 27 б-к пры ін-тах акадэміі. Кніжны фонд — больш за 3 млн. экз. (на 1.1.1996). Абменьваецца навук. л-рай з б-камі і ўстановамі замежных краін. У аддзеле рэдкіх кніг і рукапісаў зберагаюцца пергаменты 16 ст. на бел. мове, кітабы (тэксты на бел. мове арабскай графікай). Сярод старадрукаў кірылаўскага шрыфту «Евангелле вучыцельнае» (Заблудаў, 1569) і «Біблія» (Астрог, 1580—81) І.Фёдарава, кнігі з друкарні Мамонічаў у Вільні, «Евангелле» (1575),

«Новы запавет з Псалтыром» (Еўе, 1611), «Дыёптра» (Магілёў, друкарня Вашчанкаў, 1699), 1-ы слав. слоўнік «Лексікон славянарускі» Памвы Бярынды (Куцейна, 1653), «Катэхізіс» Л.Зізанія (Гродна, 1788). У калекцыі замежных выданняў 15—18 ст. кнігі з лепшых еўрап. друкарняў, у т. л. інкунабулы: «Сусветная хроніка» Х.Шэдэля (Нюрнберг, 1493), «Жыццё і вучэнні людзей, якія праславіліся ў філасофіі, выкладзеныя ў дзесяці кнігах» Дыягена Лаэрцкага (Балоння, 1495) і інш. Сабраны бел. фалькл., этнагр. і краязнаўчыя зборнікі 19 ст.; выданні па гісторыі Беларусі рус. і польск. даследчыкаў, энцыклапедычная і даведачная л-ра, бел. кнігі і перыяд. выданні пач. 20 ст., калекцыя зах.-бел. друку. Асобнымі фондамі зберагаюцца б-ка А.Я.Багдановіча, П.Н.Беркава, П.Ф.Глебкі, П.К.Панамарэнкі, частка б-кі Радзівілаў; асабістыя архівы Я.Брыля, М.Гарэцкага, Ю.Гаўрука, Глебкі, Я.Драздовіча, У.Дубоўкі, Л.Геніюш, У.Караткевіча, К.Крапівы, І.С.Краўчанкі, М.Лынькова, А.Пальчэўскага, С.П.Сахарава, М.М.Улашчыка, Я.Шутовіча і інш. Вядзе навук. і метадычную работу, выдае зборнікі прац па гісторыі кнігі, бібліяграфіі і бібліятэказнаўстве Беларусі, бібліягр. дапаможнікі, у т. л. па навуказнаўстве, гісторыі і інш.

Літ.:

Библиотечное дело и библиография в системе библиотек Академии наук БССР: [Сб. ст.]. Мн., 1976.

М.П.Стрыжонак.

т. 3, с. 145

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)