прычы́на, -ы, мн. -ы, -чы́н, ж.
1. З’ява, якая выклікае, абумоўлівае ўзнікненне другой з’явы.
П. хваробы. П. звальнення з работы.
2. Падстава, зачэпка для якіх-н. дзеянняў.
Уважлівая п.
Смяяцца без прычыны.
Па той простай прычыне, што... (таму, што...).
◊
Без дай прычыны — беспадстаўна, ні з таго ні з сяго.
З прычыны чаго, у знач. прыназ. — у выніку чаго-н.
Не прыехаў з прычыны хваробы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Ра́цыя ’падстава, сэнс, аснова, слушнасць’ (ТСБМ, Нас., ТС), ’прычына, прэтэнзія’ (Нас., Шат.), ра́ца ў выразе без дай рацы ’без прычыны, адвольна’ (Шат.), ст.-бел. рация ’аргумент, довад’ (Ст.-бел. лексікон). Праз польск. racja ’тс’, што з лац. ratiō ’разлічаная пазіцыя; доказ, довад, меркаванне’ (Булыка, Лекс. запазыч., 192).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
абла́да ж., разг.
1. власть;
2. владе́ние ср.;
быць пад чыёй-не́будзь ~дай — быть в чьём-либо владе́нии
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
апусто́шыць, ‑шу, ‑шыш, ‑шыць; зак., каго-што.
1. Зрабіць пустым; спустошыць. Падумай, Германія, сёння, не потым, Не дай апустошыць сваёй жа зямлі. Бачыла.
2. перан. Пазбавіць маральных сіл, духоўнага зместу; зрабіць няздольным да творчага жыцця.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пагадава́ць, ‑дую, ‑дуеш, ‑дуе; зак., заг. пагадуй; каго.
1. Выгадаваць, вырасціць усіх, многіх. — А яшчэ, не дай божа, бацька не вернецца з вайны, то хто дзяцей пагадуе. Лобан.
2. і без дап. Гадаваць некаторы час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
я́йка, ‑а, н.
Тое, што і яйцо (у 2 знач.). — Ну, дык дай масла, яек і млека!.. — звярнуўся да .. [кабеты].. паляк. Нікановіч. Не прыцэньваючыся, Шарупічы купілі адтопленага малака, ігруш, яек. Карпаў.
•••
Сядзець на яйках гл. сядзець.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зада́ць, -да́м, -дасі́, -да́сць; -дадзі́м, -дасце́, -даду́ць; -да́ў, -дала́, -ло́, -лі́; -да́й; -да́дзены; зак.
1. што і каму. Даручыць зрабіць што-н.
З. работу.
З. урок.
З. пытанне.
2. што. Вызначыць, указаць.
З. курс караблю.
3. што. Зрабіць, арганізаваць (разм.).
З. баль.
4. што і чаго. Учыніць, нарабіць (чаго-н. непрыемнага; разм.).
З. страху.
З. клопату.
Я ім задам! (выраз пагрозы).
|| незак. задава́ць, -даю́, -дае́ш, -дае́; -даём, -даяце́, -даю́ць.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
◎ Ке́ндаць ’таптаць’ (Сцяшк. Сл.). Няясна. Не выключае, што да кендзіць, *кенціць < іл©т. kenkti, kenkiu ’псаваць’ (Фрэнкель, 240). Трэба сказаць, што да адзінага прыкладу ў Сцяшк. Сл., 209 можна даць адэкватнае тлумачэнне: «Ванʼа, нʼа кʼен‑ дай па кветках, апхадзʼи акуратнай ка». У гэтым прыкладзе дзеяслоў кендаць можна тлумачыць як ’вытоптваць, псуючы’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
задзіві́цца, ‑дзіўлюся, ‑дзівішся, ‑дзівіцца; зак.
Разм. Пачаць дзівіцца. // Здзівіцца. Задзівіўся дужа дзед, калі пакуп[нік] пачаў адлічваць яму грошы папяровымі маркамі. Колас. Андрэй задзівіўся і сказаў: — Усе робяць. Дай, гаспадар, і мне якую работу ў рукі. Пестрак.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
лімо́н, ‑а, м.
1. Паўднёвае вечназялёнае пладовае цытрусавае дрэва сямейства рутавых.
2. Авальны плод гэтага дрэва з тоўстай пахучай жоўтай скуркай, кіслы на смак. [Клопікаў:] — Чайку, чайку паспытайце З лімончыкам... Італьянскім... Лімоны ў іх, дай божа. Лынькоў.
[Перс. līmūn.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)