стулі́цца, стулю́ся, сту́лішся, сту́ліцца; зак.
1. Скурчыцца; сагнуцца.
2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Пра губы, вочы і пад.: шчыльна сціснуцца, заплюшчыцца.
Вусны стуліліся ад злосці.
3. Схавацца дзе-н. за што-н. (разм.).
С. за кустом.
|| незак. сту́львацца, -аюся, -аешся, -аецца.
|| наз. сту́льванне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
тра́піцца, -плюся, -пішся, -піцца; зак.
1. Выпадкова сустрэцца, надарыцца.
У лесе трапілася лісіца.
2. Дастацца.
Мне трапілася цікавая кніга.
3. безас., з інф. Выпасці на чыю-н. долю, прыйсціся.
Трапілася бачыць жывога Янку Купалу.
◊
Трапілася чарвяку на вяку (разм., жарт.) — пра вельмі рэдкую ўдачу, шчаслівы выпадак.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
улучы́ць, -учу́, -у́чыш, -у́чыць; -у́чаны; зак.
1. у што. Знайсці падыходзячы час для чаго-н.
У. момант.
У. хвіліну.
2. Трапіць у цэль.
У. каменьчыкам у шыбу.
3. каго ў што. Далучыць да каго-, чаго-н. (пра жывёл).
У. авечку ў чараду.
|| незак. улуча́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
хало́п, -а, мн. -ы, -аў, м.
1. У Старажытнай Русі: паднявольная асоба, пазбаўленая асабістай свабоды.
2. У прыгоннай Расіі: прыгонны, залежны селянін, слуга.
3. перан. Пра чалавека, які рабалепствуе, падхалімнічае перад кім-н.; халуй.
|| ж. хало́пка, -і, ДМ -пцы, мн. -і, -пак.
|| прым. хало́пскі, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чу́лы, -ая, -ае.
1. Які адносіцца да каго-н. з любоўю, уважліва, спагадліва.
Ч. чалавек.
2. Які сведчыць пра ўважлівасць, спагадлівасць да людзей.
Чулыя словы.
3. Уражлівы, успрымальны.
Чулае дзіцячае сэрца.
4. Які тонка, лёгка ўспрымае што-н. органамі пачуццяў.
Ч. слых.
|| наз. чу́ласць, -і, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
зга́снуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; пр. згас, ‑ла; зак.
1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Перастаць гарэць, свяціць; патухнуць, загаснуць. Ракета прарэзала заслону дажджу, зашыпела ў вышыні і згасла. Шамякін. Пад вечар згаслі яркія кастры. Танк. / Пра канец дня і надыход ночы. Дзень згас.
2. перан. Знікнуць, кончыцца (пра пачуцці, надзеі і пад.). Не згасне той запал агністы, З якім пад шолах кумача Кляліся сэрцам урачыста Ва ўсім браць прыклад з Ільіча. Бялевіч. На задні план сышлі згрызоты, Агонь і жар у сэрцы згас. Колас. / Пра жыццё, сілы. Яшчэ ў грудзях не згаслі сілы, Яшчэ не слабнуць сэрца крылы, Не адцвіла ў душы вясна! Гілевіч. // Зачахнуць, памерці (пра чалавека). [Маці] хутка згасла на непасільнай працы, як свечка на ветры, у свае трыццаць дзевяць год. Клышка. Згас стары дзядок без болю, Раз ці два адно зяхнуў. Колас. // Страціць жывасць, выразнасць (пра вочы, позірк, усмешку). Вясёлая, але пустая гаманлівасць пакінула.. [Васіля], усмешка на чырванашчокім твары згасла. Мележ.
3. перан. Страціць значэнне, забыцца. Ніколі не згасне слава аб тых, хто аддаў сваё жыццё ў імя людскога шчасця. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ца́ца, ‑ы, ж.
Разм.
1. Тое, чым можна забавіць дзіця; цацка. — Ты глянь, Валерык: бачыш — цаца! А вось сувойчык палатна. Колас.
2. У мове дзяцей — што‑н. вельмі харошае, прыемнае.
3. Пра паслухмянае, выхаванае дзіця. [Настаўніца:] — Вы не злуйце на Ліпку, яна была ў нас. Сёння Ліпка — вялікая цаца! Брыль. // звычайна іран. Пра чалавека наогул. Клопату [Надзі] хапала. Работа, дзіця далося ў знакі, ды і ён, Пракопавіч, не цаца быў. Радкевіч.
4. Пра таго, хто важнічае, мае вялікія прэтэнзіі. Маці ўжо цяпер меціцца хоць на якога-небудзь прымака, бо замуж да сябе такую цацу наўрад ці хто возьме. Кулакоўскі. — Цаца не вялікая. Возьмеш посцілку, падушку і палезеш на гарышча. Там сена мяккае. Сіўцоў. Што яна [Каця] ў разведцы разумее? Што яна за цаца такая, каб я перад ёю падымаў рукі ўгору? Сяркоў.
•••
Добрая цаца — пра ненадзейнага, нядобрага, хітрага чалавека. — Ну, па ім [Андрэю Каржакевічу] то плакаць вельмі няма чаго. Гэты набудзе. Сам з чортавых зубоў можа вырваць, добрая цаца, — сказаў Рыгор Варанец. Крапіва.
Цаца-цаца, ды ў кішэнь — пра таго, хто не праміне ўзяць чужое, прысвоіць што‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Заніце́ць ’стаць тонкім, кволым (пра расліны)’ (Сл. паўн.-зах.). Відаць, з ніць (гл.) ’стаць тонкім, як ніць’ (параўн. ніткаваты).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Кругіта́ць ’вішчаць (пра парасят)’ (Нар. лекс., Сл. паўн.-зах.). Не выключана кантамінацыя кігаць (гл.), кігікаць (гл.) і круг з.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Паро́сная ’цяжарная (пра свінню) (ТСБМ, Мядзв., Інстр. II, Сл. ПЗБ), поро́сна (ТС), паро́са ’свінаматка’ (Мат. Гом.). Да парасі́цца < парася́.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)