шчэ́бет, ‑у, М ‑беце, м.
Спеў шчыглоў, ластавак і некаторых іншых птушак. На світанні яны [палескія лясы] звіняць птушыным шчэбетам, пераклікаюцца глухім перастукам дзятлаў і буркатаннем дзікіх галубоў. Грахоўскі. Шчэбетам сустрэлі [ластаўкі] Родны край з дарогі. На тэлеантэне Пасядзелі трохі. Калачынскі. // перан. Гучны, хуткі, ажыўлены гоман, размова. Дзеці рассыпаліся па лесе і агаласілі яго сваім крыкам і шчэбетам. Колас. / у перан. ужыв. Сталы стаялі ўпрытык. Ад металічнага шчэбету машынак можна было аглухнуць. Сабаленка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дублёр
(фр. doubleur)
1) той, хто паралельна з кім-н. выконвае адну і тую ж работу і ў патрэбны момант можа замяніць яго (напр. д. касманаўта, д.-шафёр);
2) акцёр, які замяняе асноўнага выканаўцу ролі, а таксама кінаакцёр, які ўдзельнічае ў дубліраванні кінафільма;
3) другі састаў спартыўнай каманды, які з’яўляецца рэзервам для асноўнага саставу.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
trip
[trɪp]
1.
n.
1) падаро́жжа -а n.; пахо́д -у m., экску́рсія f
2) спатыкне́ньне n., спо́тык -у m.
His trip resulted in a broken leg — Яго́ спо́тык ско́нчыўся перало́мам нагі́
3) Figur. памы́лка f., памылко́вы крок
4) трушо́к -ка́ m.
5) падно́жа f.
2.
v. (-pp-)
1) спатыка́цца
2) Figur. спатыка́цца, рабі́ць памы́лку
3) (up) падстаўля́ць нагу́
4) дро́бна ту́паць
She tripped across the floor — Яна́ прату́пала праз пако́й
•
- trip up
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
vibrate
[ˈvaɪbreɪt]
1.
v.i.
1) вібрава́ць
A piano string vibrates and makes a sound when a key is struck — Калі́ наці́снуць на кля́вішу піяні́на, струна́ вібру́е і выдае́ гук
2) гайда́цца, ківа́цца
3) дрыжэ́ць, трымце́ць
4) гучэ́ць
The clanging vibrated in his ears — Бра́згат гучэ́ў у яго́ ў вуша́х
5) Figur. вага́цца, хіста́цца
2.
v.t.
1) выкліка́ць хіста́ньне, дрыжэ́ньне, вібра́цыю
2) адме́рваць час хіста́ньнем
A pendulum vibrates seconds — Ма́ятнік адме́рвае сэку́нды
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
worry
[ˈwɜ:ri]
1.
v.i. -ried, -rying
непако́іцца, турбава́цца, трыво́жыцца
She will worry if we are late — Яна́ бу́дзе непако́іцца, калі́ мы спо́зьнімся
2.
v.t.
1) непако́іць, турбава́ць, трыво́жыць
The problem worried him — Склада́ная сітуа́цыя турбава́ла яго́
2) дакуча́ць
Don’t worry me with so many questions — Не дакуча́й мне бяско́нцымі пыта́ньнямі
3.
n.
непако́й -ю m.; турбо́та, згрызо́та f.; кло́пат -у m.
Worry kept her awake — Згрызо́ты не дава́лі ёй спаць
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
рэ́заць несов.
1. в разн. знач. ре́зать; (нарыв и т.п. — ещё) вскрыва́ть;
р. мета́л — ре́зать мета́лл;
нож не рэ́жа, трэ́ба яго́ натачы́ць — нож не ре́жет, на́до его́ наточи́ть;
р. лёд канька́мі — ре́зать лёд конька́ми;
р. па дрэ́ве — ре́зать по де́реву;
р. на экза́мене — ре́зать на экза́мене;
яго́ го́лас рэ́жа слых — его́ го́лос ре́жет слух;
р. мяч — ре́зать мяч;
2. безл. ре́зать;
рэ́жа ў жываце́ — ре́жет в животе́;
3. (на мясо) ре́зать; забива́ть, бить;
4. (дрова) пили́ть;
◊ р. пра́ўду (у во́чы) — ре́зать пра́вду (в лицо́);
р. без нажа́ — ре́зать без ножа́;
р. во́чы — ре́зать глаза́;
па жывы́м р. — по живо́му ре́зать;
ву́ха (ву́шы) рэ́жа (дзярэ́) — у́хо (у́ши) ре́жет (дерёт);
хлеб-соль еш, а пра́ўду рэж — посл. хлеб-соль ешь, а пра́вду режь
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
Гі́цаль 1 ’сабакар; машэннік’ (БРС, Касп., Нас.), таксама ў форме гі́ццаль ’сабакар’ (Сцяц.), ’гарэза, свавольнік’ (Сцяц., Шат.), ’агідны, здрадлівы чалавек’ (Сцяшк.) і г. д. У ст.-бел. мове гицель ’памочнік ката’ (гл. Булыка, Запазыч.). Параўн. таксама рус. дыял. ги́цель ’жывадзёр’, укр. ги́цель. Запазычанне з польск. hycel ’тс’ (а гэта з ням. дыял. hitzel; гл. Брукнер, 174; Фасмер, 1, 408; Булыка, Запазыч., 83).
Гі́цаль 2 ’пятля, прышытая да адзення, каб яго вешаць’ (Сцяц. Нар., Сцяц., Шат., Сл. паўн.-зах., Касп., БРС). Па паходжанню аднолькавае з гі́цаль, (гл.), але значэнне ’пятля, вешалка’ (паводле Сцяц. Нар., 115) развілося менавіта ў бел. мове (гл. там і тлумачэнне семантычнага развіцця). Няпэўным з’яўляецца меркаванне (Сцяц., там жа), што ў бел. мове запазычанне прама з ням., дзе быццам Hitzel чытаецца гіццаль (?; няясна; у ням. слоўніках вымаўлення z, tz аднолькава абазначаюцца як ts).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Даба́д ’лебедзь’ (Касп.). Трубачоў (Слав. языкозн., V, 178) мяркуе, што, відаць, гэта старое слова з цёмнай формай і, магчыма, праславянскае (праславянскі дыялектызм бел. мовы). Форма яго не дае ўпэўненасці ў тым, што яно звязана з прасл. *elbedь, *olbǫdь ’лебедзь’ (магчыма, паводле Трубачова, там жа. тут назіраецца табуістычная змена слова). Нягледзячы на тое што слова яўна дэфармаванае, можна меркаваць, што тут, магчыма, адбыліся фанетычныя змены (асіміляцыя): даба́д < лаба́д, а гэта ўжо значна бліжэй да магчымых прасл. форм; параўн. чэш. labuť, дыял. labudek, славац. labuť, labuď, labuda, польск. łabędź, серб.-харв. лабуд, славен. labod (параўн. Махэк₂, 316). Калі бел. дыял. дабад сапраўды з ранейшага *лаба́д ’лебедзь’, то гэта можа быць каштоўным сведчаннем таго, што ўсх.-слав. гаворкі мелі змешаны характар, г. зн. што ў іх маглі сустракацца элементы зах.-слав., а нават і паўд.-слав. тыпу.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
За́раць ’прыстасаванне для сушкі бобу’ (шчуч., Сл. паўн.-зах.). Параўн. зарадзіць ’закласці ў азярод’: «У зараць убіў калы і палажыў жэрдзя, і зарадзіў боп» (Сл. паўн.-зах.), таму, відаць, зарадзь. Форма гэта — варыянт да азярод (рус. дыял. зоро́д, за́род ’сцірта сена, месца для захавання сена, прыстасаванне для сушкі сена’, зоро́дить ’укладваць снапы ў зород’). Пра адлюстраванне розных ступеней аблаўта і іншыя гіпотэзы гл. азярод. Пачатковае а‑ мела прэфіксальны характар і магло адсутнічаць. Балт. паходжанне недастаткова аргументаванае для азярод (Лаўчутэ, Сл. балт., 137), неверагодна для зараць. Бернштэйн (Фонетика, 152), відаць, справядліва гаварыў пра дублетнасць і.-е. gʼhord‑/ghord‑ і яго прасл. адлюстраванне zord‑/gord‑. Форма за́радзь з націскам на першым складзе другасная: zord‑ > зо́род‑ > зороди́ти > зарадзі́ць > за́радзь. Шахматаў (Очерк древн. периода, 153) адзначае, што, паколькі зарод мае а і ў окаючых дыялектах, магчымы ўплыў прэфікса за‑.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Заста́ва ’месца ўезду ў мясцовасць і яго ахова’. Рус., укр. застава ’тс’, укр. яшчэ ’залог; харугва’, польск. zastawa ’заслон’, уст. ’залог’, ’сталовы прыбор’, ’плаціна’, серб.-луж. zastawa ’шчыт (у плаціне)’, в.-луж. яшчэ ’залог’, чэш. zástava ’залог’, кніжн. ’сцяг, харугва’, ’натуральная перашкода з дрэў, крыг і г. д.’, славац. zástava ’сцяг’, уст. ’залог’, славен. zastȃva ’сцяг’, ’залог’, ’укладка’, серб.-харв. за̑става, за̏става ’сцяг’, балг. заста̀ва ’застава’, ’хмара, што закрывае сонца’. Ст.-рус. застава ’атрада які ахоўвае войска на маршы ці на месцы’ (XII–XV стст.), ’пост пры ўездзе ў мясцовасць’ (XVI–XVII стст.). Утворана ў прасл. з тэмай ‑a ад дзеяслова zastaviti, прэфіксальнага вытворнага ад staviti (гл. ставіць) ’ставіць нешта на шляху, выстаўляць нешта’ з далейшай спецыялізацыяй значэння ва ўсх.-слав. мовах (> балг.). Шанскі, 2, З, 63, БЕР, 1, 611.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)