Verbum

анлайнавы слоўнік

кало́ід, ‑у, М ‑дзе, м.

Некрышталізаванае рэчыва (бялок, крухмал, клей і інш.), растворы якога не праходзяць праз жывёльныя і раслінныя перапонкі.

[Ад грэч. kolla — клей і eidos — выгляд.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

звя́знасць, ‑і, ж.

1. Уласцівасць звязнага. Звязнасць думак.

2. Ступень счаплення часцінак глебы. Звязнасць глебы. // Ступень вязкасці вяжучага рэчыва. Звязнасць вапны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

во́кіс, ‑у, м.

Спец. Сярэдняя ступень акіслення рэчыва (у адрозненне ад закісу — ніжэйшай і перакісу — вышэйшай ступені). Вокіс жалеза, медзі, вугляроду.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ртуць, ‑і, ж.

Хімічны элемент, вадкі цяжкі метал серабрыста-белага колеру.

•••

Грымучая ртуць — выбуховае хімічнае рэчыва ў выглядзе крышталічнага белага парашку.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сало́л, ‑у, м.

Лекавае рэчыва (злучэнне саліцылавай кіслаты з фенолам), якое выкарыстоўваецца як дэзінфіцыруючы сродак пры захворваннях кішэчніка і мачавых шляхоў.

[Ад слоў salicyl і phenol.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

самафакусіро́ўка, ‑і, ДМ ‑роўцы, ж.

Эфект узаемадзеяння вельмі моцнага выпрамянення і пэўнага рэчыва. што выклікае сыходжанне выпрамянення ў вузкі пучок.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

фотасі́нтэз, ‑у, м.

Працэс утварэння зялёнымі раслінамі арганічнага рэчыва з вуглякіслага газу і вады пры дапамозе светлавой энергіі, якая паглынаецца хларафілам.

[Ад грэч. phos, phōtós — святло і synthesis — спалучэнне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

эксіка́тар, ‑а, м.

Спец. Шкляны таўстасценны прыбор для высушвання ці зберагання рэчыва ў сухім стане, што лёгка паглынае вільгаць з паветра.

[Ад лац. esiccāre — высушваць.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

АПТЫ́ЧНАЯ ІЗАМЕРЫ́Я,

энантыямерыя, з’ява, абумоўленая здольнасцю рэчыва вярцець у розныя бакі плоскасць палярызацыі святла, што праходзіць праз рэчыва; від прасторавай ізамерыі. Звязана з існаваннем рэчыва ў дзвюх формах (лева- і прававярчальнай), якія наз. аптычнымі ізамерамі або аптычнымі антыподамі і ўзнікаюць у выніку асіметрыі (хіральнасці) малекулы.

Аптычныя ізамеры адносяцца адзін да аднаго як несіметрычны прадмет і яго люстраны адбітак; маюць ідэнтычныя фіз. і хім. ўласцівасці, акрамя аптычнай актыўнасці. Адзін ізамер верціць плоскасць палярызацыі святла ўлева [l- ці (-)-форма], другі — управа [d- ці (+)-форма). Дзве формы аднаго і таго ж рэчыва маюць люстрана процілеглыя канфігурацыі. Для вызначэння генетычнай сувязі рэчываў выкарыстоўваюць знакі L і D, якія сведчаць аб роднасці канфігурацыі аптычна актыўнага рэчыва з L- ці D-гліцэрынавым альдэгідам або адпаведна з L- ці D-глюкозай. Аптычныя антыподы (ізамеры), узятыя ў эквімалекулярнай колькасці, утвараюць аптычна неактыўны рацэмат.

Аптычную ізамерыю маюць прыродныя амінакіслоты, вугляводы, алкалоіды. Фізіял. і біяхім. дзеянне аптычных ізамераў рознае: бялкі, сінтэзаваныя з прававярчальных кіслот (прыродныя бялкі — левавярчальныя) не засвойваюцца арганізмам; левы нікацін больш ядавіты, чым правы. У біял. працэсах існуе феномен перавагі левай формы аптычнай ізамерыі, які ўплывае на ўяўленні аб шляхах зараджэння і эвалюцыі жыцця на Зямлі.

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

павуці́на, -ы, мн. -ы, -ці́н, ж.

Сетка з тонкіх нітак, утвораная з клейкага рэчыва, якое выдзяляецца павуком.

Плесці павуціну.

П. хлусні (перан.).

|| памянш. павуці́нка, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.

|| прым. павуці́нны, -ая, -ае і павуці́навы, -ая, -ае.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)