упа́дак, -дку м.
1. в разн. знач. упа́док;
у. прыро́сту насе́льніцтва — упа́док приро́ста населе́ния;
у. сіл — упа́док сил;
2. обл. убы́ток; уро́н;
◊ ма́еш ста́так, му́сіш мець і ўпа́дак — посл. в хозя́йстве не без уро́на
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)
Трыбу́н ‘назвы розных службовых асоб у Старажытным Рыме’, ‘грамадскі дзеяч — выдатны прамоўца і публіцыст’ (ТСБМ), ст.-бел. трибунъ ‘службовая асоба ў Старажытным Рыме’ (XVII ст.). Са ст.-польск. trybun < лац. tribūnus ‘чыноўнік’ < tribus; ст.-бел. трибусъ ‘выбарчая акруга ў Старажытным Рыме’, запазычана ў XVI ст. праз ст.-польск. trybus ‘тс’, гл. Булыка, Лекс. запазыч., 36. Лац. tribūnas роднаснае умбр. trifu < іт. tribhu ‘траціна’ < *tri ‘тры’ (спачатку было тры часткі насельніцтва) і і.-е. *bhū̆/bheu̯‑ ‘быць’ (SWO, 1980, 680–681; Чарных, 2, 262; ЕСУМ, 5, 634).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
баяздо́льнасць, ‑і, ж.
Гатоўнасць выконваць баявыя дзеянні. Баяздольнасць арміі. □ Час быў вельмі напружаны. Трэба было.. актывізаваць дзейнасць падпольных партыйных арганізацый і іх работу сярод насельніцтва, узмацніць баяздольнасць партызанскіх атрадаў. Казлоў. // Здольнасць вырашаць адказныя задачы. Маркс няспынна падкрэсліваў, што ў ідэйным адзінстве і згуртаванасці пралетарскай партыі заключаецца крыніца яе баяздольнасці. «Звязда».
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
карэ́лы 1, ‑аў; адз. карэл, ‑а, м.; карэлка, ‑і, ДМ ‑лцы; мн. карэлкі, ‑лак; ж.
Народ, які складае карэннае насельніцтва Карэльскай АССР.
карэ́лы 2, ‑ая, ‑ае.
Пакрыты слоем засохлай гразі; каравы, брудны. Карэлыя рукі. □ Ануча была сухая, карэлая, і чалавек нейкі час валтузіўся, пакуль усунуў нагу ў лапаць. Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паліца́й, ‑я, м.
Разм. У час Вялікай Айчыннай вайны ў акупіраваных раёнах — паліцэйскі, завербаваны з ліку мясцовага насельніцтва. Немцы і пасаджаныя ў вёску паліцаі цягалі на допыт жонку Міхала і яго суседзяў. Васілевіч. У Дулебах, дзе жыла цётка Тэкля, былі ўжо партызаны, і немцы з паліцаямі туды і не патыкаліся. Ермаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
самаабаро́на, ‑ы, ж.
1. Абарона ўласнымі сіламі; абарона самога сябе ад небяспекі. Вялічка быў моцны чалавек і валодаў тэхнікай самаабароны. Машара.
2. Абарона краіны сіламі і сродкамі самога насельніцтва разам з абаронай сіламі дзяржавы. У першыя дні вайны ў Прылуках дзейнічалі атрады самаабароны на чале з сакратаром райкома партыі Сафроненкам. Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адстра́т
(лац. adstratum = напластаванне)
з’явы ў мове карэннага насельніцтва, якія ўзніклі пад уплывам мовы прышэльцаў, а таксама сама мова прышэльцаў (параўн. субстрат 2).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
стратацы́д
(ад лац. stratum = слой + caedere = забіваць)
знішчэнне насельніцтва па прымеце прыналежнасці да пэўнага слою грамадства (кулацтва, купецтва, дваранства, інтэлігенцыі і г. д.).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
кантрыбу́цыя
(лац. contributio)
1) грашовая сума, якая спаганяецца дзяржавай-пераможцай з пераможанай дзяржавы;
2) грашовыя або натуральныя паборы, якія збіраюцца чужаземным войскам з насельніцтва захопленай ім тэрыторыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
пёстрый
1. страка́ты, пярэ́сты; (рябой) рабы́; (разноцветный) рознакаляро́вы;
пёстрая ло́шадь рабы́ (пярэ́сты) конь;
пёстрый пёс рабы́ саба́ка;
2. перен. (неоднородный) неаднаста́йны, ро́зны; (цветистый) квяці́сты;
пёстрый соста́в населе́ния неаднаста́йны (ро́зны) склад насе́льніцтва;
пёстрый стиль квяці́сты стыль.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)