быць дзеяслоў | незакончанае трыванне
-
Жыць, існаваць, мець месца.
- Быў бы хлеб, а людзі знойдуцца (прыказка).
- Быў чалавек і не стала.
-
Прысутнічаць, знаходзіцца.
-
Рабіцца, здарацца.
-
З ас. адзіночны лік: л. будзе. Ужыв. ў значэнні цяперашняга часу: ёсць, маецца.
- Яму будзе гадоў трыццаць.
-
Ужыв. як частка састаўнога выказніка.
- Дзяўчына была ўрачом.
- Будзь (бывай) здароў — развітальнае пажаданне аставацца здаровым.
- Было ды сплыло (размоўнае) — пра тое, што было, ды не вернецца.
- Было ні было (размоўнае) — трэба рызыкнуць.
- Што будзе, тое будзе (размоўнае) — адцацца на волю лёсу.
- Як бы там (што б там) ні было — нягледзячы ні на што.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)
здаць дзеяслоў | закончанае трыванне
-
Перадаць каму-н. (пра наяўнае, выкананае, даручанае).
- З. рэчы ў багаж.
- З. дакументы ў архіў.
- З. дзяжурства.
- З. хлеб дзяржаве.
- З. манаграфію ў друк.
- З. затрыманага ў міліцыю.
-
Аддаць у наём.
- З. пакой кватарантам.
- З. зямлю ў арэнду.
-
Уступіць, аддаць непрыяцелю (у выніку няўдачнага бою ці без бою).
- З. горад.
- З. пазіцыі (таксама пераноснае значэнне).
-
Аслабіць, зменшыць, не справіўшыся.
-
Раздаць у гульні (карты).
-
Вытрымаць іспыты на веды, уменне.
- З. залік.
- З. нормы па бегу.
-
Стаць слабейшым, цішэйшым, горшым (размоўнае).
- Пад вясну мароз здаў.
- Сэрца здало.
- Машына здала.
|| незакончанае трыванне: здаваць.
|| назоўнік: здача.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)
сетка назоўнік | жаночы род
-
Прыстасаванне (з перакрыжаваных нітак, дроту, вяровак і пад.) рознага прызначэння.
- Плесці сетку на рыбу.
- Валейбольная с.
- С. пчаляра.
- С. павуціны (пераноснае значэнне).
-
Сумка для нашэння прадуктаў, дробных рэчаў і пад., сплеценая з нітак, вяровак, шнуркоў і пад.
-
адзіночны лік; чаго або якая. Сукупнасць размешчаных дзе-н. і звязаных адзінай сістэмай устаноў,
прадпрыемстваў і пад.
- С. дамоў адпачынку.
- С. бальніц.
- Гандлёвая с.
- Курортная с.
-
Разлінееная, звычайна ў клетку, паверхня.
- Градусная с.
- Геаграфічная с. (лініі, якія абазначаюць даўготы і шыроты).
-
Расклад, схема, шкала (спецыяльны тэрмін).
|| памяншальная форма: сетачка.
|| прыметнік: сетачны і сеткавы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)
сюды-туды, прысл.
1. У той і другі бок; у розныя бакі. [Міхал] выпраг каня.., жуючы хлеб, прайшоў сюды-туды паміж .. кустоў. Чорны. І чалавек бегае сюды-туды з самага цямна з потным ілбом. Кулакоўскі. Трымаючыся на задніх нагах,.. [вусень] вадзіў сюды-туды сваёй чорнай бліскучай галавой. Гарбук.
2. У некаторыя месцы. Трэба сюды-туды схадзіць.
3. Нішто сабе, ніштавата, дапушчальна. Калі днём яшчэ сюды-туды, то ў гэты вячэрні змрок адчуваеш сябе нібы ў магіле. Лынькоў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
сяліба, ‑ы, ж.
Населены пункт у сельскай мясцовасці (пасёлак, сяло і пад.). О, дзядзька спосабаў меў многа Даняць праціўніка малога! Пайсці ў грыбы ці ў тую ж рыбу, Або паехаць у сялібу Ці ў млын малоць на хлеб збажынку. Колас. Хаты ішлі з сялібы аж да самай невялічкай рэчкі Проні, паабапал якой раскідаліся лазні ды гумнішчы, а далей — нешырокае поле з межамі, узгоркамі, раўчакамі. Каваль. [Кастусь:] — З якое вы, дзядзька, сялібы? Відаць, заблудзіліся вы?.. Калачынскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
траіць, траю, троіш, троіць; незак., што.
1. Разм. Дзяліць на тры часткі. Траіць бервяно.
2. Злучаць у адно з трох. Траіць ніткі. Траіць рады.
3. Спец. Тройчы пераворваць зямлю. Неяк пад восень, калі Аркадзь траіў папар у сваім калгасе, да яго на матацыкле пад’ехаў гэтакі ж малады, як і ён сам, хлопец. Сабаленка. Хто поле троіць, той хлеб кроіць. Прыказка.
4. Страляць, удараць і пад. па трох адначасова. Траіць з ружжа. Траіць на більярдзе.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
хусцінка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
1. Памянш.-ласк. да хусціна; невялікая хустка. Як крылы белых чаек, трапечуць на галовах жанчын хусцінкі. Кандрусевіч. Валасы.. [дзяўчыны] густа выбіваліся з-пад сіняй хусцінкі, завязанай рагамі пад барадой. Чорны.
2. Тое, што і хустачка (у 2 знач.). Ён вымае мне са скрынкі Шоўкам вышыты кісет, Дзве квадратныя хусцінкі І малюсенькі пакет. Глебка. [Архіп] дастаў з кішэні чыстую хусцінку, загарнуў хлеб і паклаў у торбачку. Гамолка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цупкі, ‑ая, ‑ае.
Разм.
1. Цвёрды, жорсткі; каляны. Сядло рыпела цупкай, новай яшчэ сырыцай. Галавач. [Салдаты] курылі і паціху гаманілі, жавалі глёўкі хлеб, хтосьці прышываў гузік да цупкага мокрага шыняля. Грахоўскі. Адскочылі цупкія, з дзіцячы кулачок, абабкі. Вышынскі.
2. Тупкі; не вязкі, не рыхлы. Там [каля яблынькі] быў ужо цупкі астравок, бо каля яблыні зямля не ўскапана. Кулакоўскі. Наскочыў мароз — закарэла гразь, умерзла і аж патрэскалася голая зямля, стала цупкаю і гулкаю, як бубен. Капыловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чорствы, ‑ая, ‑ае.
Разм. Тое, што і чэрствы. [Паўлюк] цяпер ішоў дадому, жаваў чорствую скарынку хлеба і думаў. Колас. Я ведаў, што ты — пацалунак, Ты — дружба і радасць, Ты — чорствага хлеба скарынка І сок вінаграда. Танк. Са смакам дзеці хлеб той елі, Акрайцы чорствыя да крошкі; А бацька, успомніўшы ляцелі, Сяброў скалечаных, бамбёжкі, Гатоў быў рушыць зноў дарогай, Дзе кроў праліў, пазнаў шпіталі, Каб дзеці хлеба больш такога Ў жыцці сваім павек не зналі. Непачаловіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зве́зці сов.
1. в разн. знач. свезти́;
з. з гары́ — свезти́ с горы́;
з. каме́нне ў адну́ ку́чу — свезти́ ка́мни в одну́ ку́чу;
з. збо́жжа з по́ля — свезти́ хлеб с по́ля;
2. (захватить с собой) увезти́
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)