качарга́, ‑і́, ДМ ‑рзе́; мн. качэ́ргі (зліч.2,3,4 качаргі́), качэ́рг і ‑аў; ж.
Жалезны прут, сагнуты на канцы, для перамешвання паліва ў печы, выграбання попелу і пад. Падбярэцкі рассунуў вуголле качаргой у бакі і паклаў у агонь два ланцугі.Пташнікаў.[Дзіміна] стаяла крыху ўбаку і безуважна пазірала, як плавільшчык качаргой ачышчае печ ад шлаку.Карпаў.
•••
Ні богу свечка, ні чорту качаргагл. свечка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прагарэ́ць, ‑ру, ‑рыш, ‑рыць; зак.
1. Зрабіцца дзіравым ад агню. Страха можа прагарэць, агонь возьме яе з сярэдзіны, і яна загарыцца адразу ўся.Пташнікаў.
2. Згарэць зусім, ператварыцца ў вуглі. Дровы ў печы прагарэлі.// Скончыць гарэць, паліцца. Печ прагарэла.
3.перан.Разм. Пацярпець няўдачу, абанкруціцца, разарыцца. [Біржа] няспынна паведамляе, хто сёння нечакана разбагацеў, а хто прагарэў.«Звязда».
4. Гарэць некаторы час. Ліхтар прагарэў усю ноч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
рышту́нак, ‑нку, м.
1.зб. Набор, сукупнасць прадметаў, прыстасаванняў, неабходных для якой‑н. дзейнасці, занятку, работы. Рыбацкі рыштунак. Вадалазны рыштунак. Паходны рыштунак. □ [Лапецька] як апантаны імчаўся дадому, хапаў свой паляўнічы рыштунак і неўзабаве на бліжэйшым балоце ці ў лесе грымела сапраўдная кананада.Паслядовіч.
2.Абл. Рыштаванне. Колькі ні намагаўся пан адбудавацца, нічога з гэтага не выйшла — як толькі з пабудоў здымалі рыштункі, зноў усё з’ядаў ненажэрны агонь.Сачанка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
утрапёны, ‑ая, ‑ае.
Нястрымны ў праяўленні якіх‑н. пачуццяў. Успомнілася акушэрка, што ўляцела тады ноччу ў хату, як утрапёная. Як яна ўвіхалася ля Анэты, старалася, бегала.Пташнікаў.// Які выражае ўтрапенне. — Кругом агонь! — адказалі.. [Максіму Астаповічу] сотні ўтрапёных галасоў.Чорны.Усе глядзелі на.. [Галезнікаў] утрапёнымі позіркамі.Сабаленка.// Раз’юшаны; ашалелы. Кідалася [Марфа], як утрапёная, лаялася на чым свет стаіць.Сіняўскі.Аксіння, як утрапёная, дабегшы да рэчкі, кінулася за дачкою.Пальчэўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
цэль, ‑і, ж.
Прадмет, месца, куды накіроўваецца стрэл, удар, кідок. Часамі хадзіў Лабановіч у лес, каб пастраляць у цэль з .. рэвальверчыка.Колас.Многія цэлі былі падаўлены адразу ж, аднак на гэты раз фашысты адкрылі агонь у адказ.«Полымя».// Мішэнь. Ці б’е начальства ў цэль, ці шле «за малаком», Ды знойдуцца заўсёды Івановы, Што памахаць яму гатовы.Крапіва.
•••
Біць у цэль (міма цэлі)гл. біць.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
silence
[ˈsaɪləns]1.
n.
1) цішыня́, ці́ша f.
2) маўча́ньне n., маўклі́васць f.
3) замо́ўчваньне, зато́йваньне n., забыцьцё n.
2.
v.t.
1) суніма́ць гу́таркі, супако́йваць го́ман
2) прымуша́ць маўча́ць
3) заглуша́ць, спыня́ць (варо́жы аго́нь)
•
- in silence
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
oliwa
oliw|a
ж. аліва; аліўкавы алей;
~a zawsze na wierzch wyjdzie — праўда заўсёды наверх выйдзе;
dolać ~y do ognia — падліць алею ў агонь
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Во́жаг, вожыг ’дзяржанне вілак, качаргі, памяла і г. д.’; ’палка з вострым канцом’ (Гарэц., Др.-Падб., Мядзв., Сцяц.); ’палка з апаленым канцом’ (Бяльк.). Рус.о́жег, о́жог, о́жиг ’палка, якая ўжываецца замест качаргі’, укр.о́жог, о́жуг ’тс’, польск.ożeg, каш.ožåk, чэш., славац.ožeh, дыял.vožėk ’дзяржанне вілак, качаргі; палка, якой разграбаюць вуголле’, серб.-харв.ȯžeg ’тое, чым разграбаюць агонь’; славен.ožèg ’качарга; палка з апаленым канцом’, макед.ожег ’жалезная качарга’, балг.дыял.ожег ’качарга’. Прасл.ožegъ, ožogъ першапачаткова ’палка з апаленым канцом’. Да жгу, жэгчы (Махэк₂, 424; Брукнер, 388). Параўн. ажагі.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Жу́пел ’гарачая смала’, ’пужала’ (ТСБМ). Рус., укр.жу́пел ’тс’, балг.уст.жу́пел ’сера’. Ст.-слав.жоупелъ, жоупьлъ ’сера’. Ст.-рус.жупелъ ’сера ці смала’. Ст.-рус.жупелъ ’сера ці смала’ < ст.-слав.жоупелъ, жоупьлъ ’сера’ (’нябесны агонь’, ’сродак пакут’) < ст.-в.-ням.swëbal, swëfal ’сера’, прычым ‑у‑ тлумачыцца з лац.sulfur ’сера’ ці яго адлюстравання ў рэтарам.zuorpel ’тс’, што звязана, магчыма, з роллю баварскай місіі ў стварэнні хрысціянскай літаратуры ў славян. Фасмер, 2, 67; Шанскі, 1, Д, Е, Ж, 298–299; Праабражэнскі, 1, 238; Саднік-Айцэтмюлер, Handwört., 341; Кіпарскі, Gemeinslav., 124.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Камі́нак, каміно́к, камяно́к ’выемка ў печы, месца ля чалеснікаў, дзе раскладалі агонь для асвятлення хаты’ (ТСБМ, КЭС, лаг.; Інстр. I, Сцяшк.), ’пярэдняя частка печы’ (Яруш.), ’выступ на коміне для запалак, гзымс’ (Сцяц.; Мат. Маг.; в.-дзвін.Шатал.; Сцяшк.) ’шкло ў газавай лямпе’ (мін., Кар.; Жд. 2; КЭС, лаг.; Інстр. I; жытк., Жыв. сл.). Запазычана з польск.kominek. Да комін (гл.). Сюды ж каміна́р ’чысцільшчык комінаў’, ’запэцканы ў сажу’ (ТСБМ, Некр., Сцяц., Жд. 3, Гарэц., Сцяшк.) і камінарнік ’тс’ (стаўбц., Жыв. сл.; шчуч., Нар. лекс.; вілей., Нар. сл.; Сцяшк.).