Verbum

пля́ма, -ы, мн. -ы, плям, ж.

1. Месца іншай афарбоўкі на якой-н. паверхні, а таксама месца, забруджанае чым-н.

Радзімая п.

Чарнільная п.

Белая п. (на геаграфічнай карце: абазначэнне недаследаванай мясцовасці; таксама перан.: пра што-н. невядомае, нявывучанае). Жоўтая п. (у сятчатцы вока: месца, вельмі чуллівае да святла; спец.).

2. перан. Што-н. ганебнае, надта непрыемнае.

П. на рэпутацыі.

|| памянш. пля́мка, -і, ДМ -мцы, мн. -і, -мак, ж. (да 1 знач.).

прайгра́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.

1. што і без дап. Пацярпець няўдачу ў гульні, спаборніцтве, спрэчцы і пад.

П. матч.

П. у спрэчцы.

2. што. Пазбавіцца чаго-н. у выніку азартнай гульні; прагуляць.

П. грошы.

3. што і без дап. Сыграць, выканаць.

П. пласцінку.

Аркестр прайграў уверцюру.

4. Правесці які-н. час, іграючы на чым-н.

П. дзве гадзіны на раялі.

|| незак. прайграва́ць, -раю́, -рае́ш, -рае́; -раём, -раяце́, -раю́ць (да 1—3 знач.).

прыгле́дзецца, -джуся, -дзішся, -дзіцца; зак.

1. да каго-чаго і без дап. Уважліва паглядзець, каб разгледзець каго-, што-н.

П. і ўбачыць, што мясцовасць тут няроўная.

2. да каго-чаго і без дап. Уважліва разглядаючы, вывучаючы, асвойтацца з кім-, чым-н.

П. да тутэйшых парадкаў.

Да гэтага чалавека трэба добра п.

3. Прывыкнуць глядзець у якіх-н. умовах.

Вочы прыгледзеліся ў поцемках.

|| незак. прыгляда́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца і прыгля́двацца, -аюся, -аешся, -аецца.

пяча́ць, -і, мн. -і, -ей, ж.

1. Прылада з наразнымі знакамі для адціскання іх на чым-н. (на паперы, воску, сургучы), а таксама сам адбітак гэтых знакаў, які служыць звычайна для сведчання чаго-н.

Сургучная п.

Прылажыць п. да паперы.

За сямю пячацямі (перан.: пра што-н. зусім недаступнае). П. маўчання (перан.: пра забарону гаварыць, пра маўклівасць; кніжн.).

2. перан., чаго. Знак, след, адбітак чаго-н. (высок.).

П. спакою.

П. гора на твары.

ра́нні, -яя, -яе.

1. Які мае адносіны да рання; ранішні.

У р. час.

2. Які з’яўляецца самай першай, пачатковай парой якога-н. часу, пачаткам пэўнага працэсу, першай стадыяй развіцця.

Р. вечар.

Ранняе Сярэдневякоўе.

3. Які наступае раней, чым звычайна (пра поры года, час сутак і пад.).

Ранняя зіма.

◊

Малады ды ранні (разм., часцей неадабр.) — пра вопытнага, спрактыкаванага не па гадах чалавека.

Ранняя птушка — пра таго, хто рана ўстае, з’яўляецца рана дзе-н.

раскры́цца, -ры́юся, -ры́ешся, -ры́ецца; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Разгарнуцца, раскласціся, распасцерціся (пра што-н. складзенае).

Парашут раскрыўся.

Парасон раскрыўся.

2. Вызваліцца ад таго, чым быў пакрыты; агаліцца.

Дзіця раскрылася.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць бачным, адкрыцца вачам.

Перад вачамі раскрыўся прыгожы краявід.

4. Праявіць, выявіць сябе; адкрыцца.

Р. перад сябрам.

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць вядомым; выкрыцца.

Злачынства раскрылася.

|| незак. раскрыва́цца, -а́юся, -а́ешся, -а́ецца.

распіса́цца, -пішу́ся, -пі́шашся, -пі́шацца; -пішы́ся; зак.

1. Паставіць свой подпіс пад чым-н.

Р. у дзённіку сына.

2. перан. Сваімі ўчынкамі, паводзінамі пацвердзіць што-н. у адносінах да сябе.

Р. ў сваёй бездапаможнасці.

3. з кім і без дап. Зарэгістраваць свой шлюб (разм.).

4. Пачаўшы пісаць, захапіцца (разм.).

Так распісаўся, што не спыніць.

|| незак. распі́свацца, -аюся, -аешся, -аецца.

|| наз. распі́сванне, -я, н. (да 2 знач.) і распі́ска, -і, ДМ распі́сцы, ж. (да 1 знач.).

сніць, сню, сніш, сніць; снім, сніце́, сняць; незак.

1. каго-што і з дадан. Бачыць сон (сны), бачыць у сне.

Сёння сніла бабулю.

2. перан., каго-што, аб кім-чым, пра каго-што і з дадан. Марыць пра што-н., спадзявацца на што-н.

Ты толькі і сніш экскурсію ў Рым.

|| зак. прысні́ць, -ню́, -ні́ш, -ні́ць; -ні́м, -ніце́, -ня́ць (да 1 знач.) і сасні́ць, -ню́, -ні́ш, -ні́ць; -ні́м, -ніце́, -ня́ць (да 1 знач.).

су..., прыстаўка.

1. Ужыв. пры ўтварэнні назоўнікаў і абазначае:

1) сумеснасць, саўдзел, напр.: сунаймальнік, суадказчык, сустаршыня;

2) падабенства, напр.: суглінак, супесак, сукравіца;

3) сукупнасць, зборнасць, напр.: суквецце, суплоддзе.

2. Ужыв. пры ўтварэнні прыметнікаў і абазначае:

1) суадноснасць пэўнай якасці паміж прадметамі, напр.: суадносны, сугучны;

2) збліжэнне, супадзенне ў прасторы або ў часе, напр.: сучасны, сумежны.

3. Ужыв. пры ўтварэнні дзеясловаў і абазначае сумеснасць, суправаджэнне або ўстанаўленне суадносін паміж чым-н., напр.: сумясціць, суіснаваць, суаднесці.

узапхну́ць, -ну́, -не́ш, -не́; -нём, -няце́, -ну́ць; -ні́; -ну́ты; зак. (разм.).

1. каго-што на што. Пхаючы, падняць наверх.

У. воз на ўзгорак.

2. што на каго-што. З цяжкасцю надзець што-н. вузкае, цеснае або наспех надзець які-н. абутак.

Ледзь узапхнуў боты на ногі.

3. перан., што на каго (што). Узваліць, абцяжарыць каго-н. чым-н.

Усю работу ўзапхнулі на аднаго.

|| незак. успіха́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е і успі́хваць, -аю, -аеш, -ае.