(лац. chronologia, ад гр. chronos = час + logos = вучэнне)
1) дапаможная гістарычная дысцыпліна, якая ўстанаўлівае гістарычныя даты, час з’яўлення дакументаў і інш.;
2) пералік падзей у парадку іх паслядоўнасці ў часе;
3) паслядоўнасць з’яўлення чаго-н. у часе (напр. х. выданняў Скарыны).
Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)
joint1[dʒɔɪnt]n.
1.anat. суста́ў;
My joints ache. У мяне ламата ў суставах.
2.BrE вялі́кі кава́лак мя́са для прыгатава́ння (звычайна з косткай)
3. стык; шво;
The pipe is leaking at the joint. Труба цячэ на стыку.
4.infml шыно́к, піўну́шка
5.infml цыгарэ́та з марыхуа́най
♦
out of joint
1) вы́віхнуты (пра сустаў)
2) не ў пара́дку
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
shape1[ʃeɪp]n.
1. фо́рма, абры́с; від;
round in shape кру́глы па фо́рме
2. стан;
be in good shape быць у до́брай фо́рме
♦
get (oneself) into shape увахо́дзіць у фо́рму;
get/knock/lick smth./smb. into shape прыво́дзіць што-н./каго́-н. да пара́дку;
give shape to smth. выка́зваць я́сна (думкі);
take shape вырысо́ўвацца, набыва́ць фо́рму
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
разлічы́цца
1.камерц. (расплаціцца за таварі г. д.) die Réchnung máchen [begléichen*]; ábrechnen vi (з кім-н. mit D);
разлічы́цца з крэдыто́рамі die Gläubigen ábfunden*;
2. (адпомсціць) ábrechnen vi (з кім-н. mit D);
3.вайск., спарт.ábzählen vi;
па пара́дку нумаро́ў разлічы́ся! (каманда) ábzählen!
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
ме́тка, ‑і, ДМ ‑тцы; Рмн. ‑так; ж.
1. Штучны або радзімы знак, які адрознівае прадметы або істоты ад іншых падобных прадметаў, істот. [Ляснік] спыніўся каля тоўстай лістоўніцы, паглядзеў нумар. — Вось гэтую будзеце спілоўваць, рабіце метку.Пальчэўскі.На месячным графіку крывая ўпарта не хацела паўзці за трывожную сінюю метку пяцідзесяці працэнтаў.Шыцік.
2. След, які астаўся пасля чаго‑н. У падпаветцы не было парадку, валяліся карчы, якіх жаночыя рукі не маглі рассекчы, на іх было шмат метак ад сякеры.Гурскі.
3.Дзеяннепаводлезнач.дзеясл. меціць 2.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пара́дкам, прысл.
Разм.
1. У значнай ступені, даволі моцна. Што там ні кажы, а пастарэў бацька ўсё ж парадкам.Васілёнак.// Даволі многа. І вось падаўся я з незвычайнай камандзіроўкай па франтавых дарогах.. У блакноце ў мяне ўжо парадкам імён з адрасамі. За адзін толькі тыдзень.Ракітны.
2. Як мае быць, добра, толкам. Паехалі — яна, Ігнатка Ды дзядзька з цёткай, іх сынок. Куды? Ніхто не знаў парадкам, Дзе іхні спыніцца чаўнок.Колас.
3. Па парадку. [Пархвен] парадкам пачаў заходзіць у кожную хату, стукаў у вокны і дзверы.Чорны.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
абвінава́чваць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; незак.
1.каго-штоўчымібез дап. Лічыць каго‑н. вінаватым у чым‑н. А супярэчыў.. [Сцяпан Варанец], так сказаць, прынцыпова: не можна, бачыце, абвінавачваць чалавека, калі добра не ведаеш.Крапіва.// Устанаўліваць віну каго‑н. у судовым парадку; лічачы вінаватым у чым‑н., прыцягваць да судовага разбору. Думкі перабіў ураднік. — У чым жа вас абвінавачваюць? — запытаў ён. — За што судзяць?Колас.// Папракаць, асуджаць за што‑н. Абвінавачваць у неаб’ектыўнасці.
2.без дап. Выступаць у якасці судовага абвінаваўцы, пракурора. Малады пракурор абвінавачваў упершыню.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
кампенса́цыя, ‑і, ж.
1. Аплата, узнагарода за якую‑н. работу; пакрыццё выдаткаў, страт і інш. Грашовая кампенсацыя. □ Паколькі ж адкупілася Староста ад жаніха занадта дарагой цаной, царква, у парадку, так сказаць, кампенсацыі, залічыла яе ў святыя.Краўчанка.// Выплата рабочаму або служачаму грашовых сум звыш зарплаты ў прадугледжаных законам выпадках. Кампенсацыя за нескарыстаны адпачынак.
2. Ураўнаважванне, выраўноўванне ў арганізме парушаных функцый шляхам іх нейтралізацыі. Кампенсацыя парока сэрца гіпертрафіяй.
3. Ліквідацыя знешніх уздзеянняў (тэмпературы, атмасфернага ціску і пад.) на работу дакладных механізмаў. Кампенсацыя компаса. Кампенсацыя маятніка.
[Лац. compensatio.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фу́ра, ‑ы, ж.
1. Вялікія калёсы для перавозу грузаў, паклажы. Дзёмін вынес на двор мінамёт, паклаў на параконную фуру, на якой стаялі скрынкі з мінамі.Кудравец.След вёў на бліжэйшую леснічоўку і заканчваўся пад нагружанай сухім ламаччам фурай стражніка.Паслядовіч.
2. Крытая павозка. Вялізныя санітарныя фуры стаялі ў строгім парадку.Асіпенка.За апошняй цыганскай фурай валюхае на жалезным ланцугу злінялы, з бурай поўсцю мядзведзь.Навуменка.
3. Крыты кузаў на калёсах, машыне і пад. [Мятліцкі] прыцягнуў аднекуль каламажку, з фураю наверсе, але лёгкую ў хадзе, на гумавых колах.Савіцкі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
чарга́
(цюрк. ćarga)
1) пэўны парадак у следаванні, руху чаго-н.;
2) месца ў парадку следавання;
3) адзін з участкаў будоўлі, якая ўводзіцца ў строй па частках;
4) група людзей, якія стаяць адзін за адным для атрымання чаго-н.;
5) рад выстралаў з кулямёта, аўтамата.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)