1. Гаварыць недарэчнасці, глупства, бязглуздзіцу. Спыніўся. Прывітаўся і пачаў.. [сустрэчным] чаўпці розную лухту: злез на паўстанку, але ноччу збіўся з дарогі.Машара.[Паўліна:] — А тым часам і бацька твой мо шчэ жывы, дадому вернецца, матку новую возьме... Хаця, што гэта я абы-што чаўпу...Сачанка.
2. Настойліва даводзіць каму‑н. што‑н., паўтараць увесь час адно і тое ж. А Сцёпа ўпрэцца, як бык, і чаўпе сваё: — Выдумкі ўсё.Курто.Прыйдуць канікулы — якая ні работа, а ў .. [сына] заўсёды кніжка за пазухай. І ўсё чаўпе пра адно: пайду ў хімію.Ракітны./ Пра птушак. Іншыя птушкі змоўкнуць, стаміўшыся за доўгі веснавы дзень, а ён [голуб], не зважаючы ні на што, сваё чаўпе.Ігнаценка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Бабачка ’матыль’ (Інстр. II). Рус.ба́бочка, укр. (бойк.) ба́бочка ’тс’. Памяншальная форма ад ба́бка (гл.), якая абазначала і розных насякомых. У аснове называння ляжыць уяўленне, што душа памершага (продка, бабулі) працягвае сваё існаванне ў выглядзе матыля. Як семантычную паралель параўн. рус.дыял.ду́шачка ’матыль’ (ад душа́), новагрэч.ψυχάρι ’матыль’ (< ψυχή ’душа’), лац.animula, animulus ’начны матыль’ (< anima ’душа’). Патабня, К истории, 4, 78; РФВ, 7, 69; Праабражэнскі, 1, 10; Фасмер, 1, 100. Але Махэк (Studie, 118 і наст.) лічыць, што справа ідзе аб уяўленні пра «бабу-чарадзейку» (з гэтым згаджаецца Важны, O jménech, 86, гл. таксама Лапацін, Этимология, 1963, 288, дзе прыводзяцца новыя семантычныя аргументы). Не пераконвае Ёль, Elern., 99 (слав.baba ’матыль’ — гэта народнаэтымалагічнае пераўтварэнне першапачатковай элементарнай «вобразнай» асновы тыпу pepe‑, якая маецца ў розных мовах; крытыку гл. Важны, O jménech, 86).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
abide[əˈbaɪd]v.
1. трыва́ць, цярпе́ць;
How could you abide such conditions? Як вы маглі трываць гэтыя ўмовы?
2. (past, p.p.abode) fml жы́ць, пражыва́ць
3. (by) прытры́млівацца, трыма́цца (пра правілы, рашэнні і да т.п.);
abide by the law/the rules прытры́млівацца зако́ну/пра́вілаў;
abide by one’s promise выко́нваць сваё абяца́нне
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
бядне́ць, ‑нею, ‑нееш, ‑нее; незак.
Ператварацца ў бедняка, траціць сваё багацце. Там, дзе поблізу чутны ў людской гаворцы гарады Нясвіж і Слуцк, незадоўга да першай імперыялістычнай вайны пачаў бяднець у сваім вялікім маёнтку пан Гальвас.Чорны.// Спусташацца, траціць разнастайнасць, мізарнець. //перан. Траціць былую глыбіню, мізарнець, рабіцца пасрэдным. Бяднець на думкі. Бяднець на ідэі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Перастаць гусці. Колькі-колькі над пільняй гудкоў адгуло.Зарыцкі.Маўчаць кулямёты, І міны не выюць. Гарматы сваё адгулі.Броўка.//перан. Прайсці, мінуцца. Пазіцыі аглядвае [абеліск], Дзе бітвы адгулі, Герояў мужных згадвае, што з бою не прыйшлі.Калачынскі.Багата адгуло паводак і адцвіло на лузе траў.Вялюгін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адкрыча́ць, ‑чу, ‑чыш, ‑чыць; зак.
1.што. Крычучы, выказаць што‑н. Як толькі.. [маці] адкрычала сваё і выйшла ў кухню, хлопцы, вядома, пачалі патроху штурхацца і хіхікаць.Брыль.
2. Перастаць крычаць, спыніць крык. Салаўі адпелі, зязюлі адкувалі, Адкрычаў сіваграк і ўдод.Куляшоў.// Спевам, крыкам абвясціць што‑н. Пеўні поўнач адкрычалі — Позні час.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адспява́ць, ‑аю, ‑аеш, ‑ае; зак., што і без дап.
Кончыць спяваць. Адспявалі жнеі На палях шырокіх.Глебка.Дні нязменнымі шляхамі Сабіраліся ў страі. Перайшла вясна садамі, Адспявалі салаўі.Броўка.// Не змагчы спяваць па якой‑н. прычыне. [Лабановіч:] — Чаму ты, бабка, не ідзеш на вуліцу песні спяваць? — Няма, панічыку!.. Адспявала я ўжо сваё.Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
гадава́цца, ‑дуюся, ‑дуешся, ‑дуецца; незак.
1. Праводзіць дзе‑н., у якіх‑н. умовах сваё дзяцінства, раннія гады; расці. Дзядзька Марцін ведаў лес добра, у лесе гадаваўся, жывёлу пасвіў, грыбы збіраў.Колас.// Жыць, вырастаць (пра свойскіх жывёл, птушак). На ферме гадуюцца сотні цялят.
2.Зал.да гадаваць.
•••
Як гадуешся(цеся) — як справы, як жывецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зача́так, ‑тка, м.
1. Першапачатковая форма чаго‑н., здольная да далейшага развіцця; зародак. Зачатак плода.
2.перан. Першае праяўленне, пачатак чаго‑н. Зачаткі культуры. □ Першым сур’ёзным зачаткам пралетарскай партыі ў Расіі быў створаны У.І. Леніным у 1895 годзе «Саюз барацьбы за вызваленне рабочага класа».«Полымя».
3. Астатак органа, які страціў сваё значэнне; рудымент.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)