зайсці́, зайду́, зо́йдзеш, зо́йдзе; зайшо́ў, -шла́, -ло́; зайдзі́; зак.

1. Ідучы, мімаходам пабыць дзе-н., наведаць каго-н., наогул прыйсці да каго-н.

З. ў кантору.

З. да сябра.

Зайдзіце да мяне вечарам.

2. па каго-што і з інф. Прыйсці куды-н. па каго-, што-н., з якой-н. мэтай.

З. ў яслі па дзіця.

3. Падысці не прама, а збоку, у абход.

З. ад лесу.

З. з правага боку.

4. Ідучы, трапіць куды-н. далёка, за якую-н. мяжу.

З. ў тыл.

З. па горла ў ваду.

Сонца зайшло за хмары або сонца зайшло (г. зн. схавалася за гарызонтам). Гутарка зайшла за поўнач (перан.). Справа зайшла надта далёка (перан.: перайшла дазволеныя межы).

5. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узнікнуць, пачацца (пра размову, гутарку).

Зайшла гаворка пра літаратуру.

6. Зрабіць ход, пайсці (пра гульні ў карты).

З. тузам (з туза).

7. у што. Заехаць, паглыбіцца.

Цвік зайшоў у сцяну па самую плешку.

|| незак. захо́дзіць, -джу, -дзіш, -дзіць.

|| наз. захо́д, -у, М -дзе, м.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

вы́паліць, -лю, -ліш, -ліць; -лены; зак., што.

1. Спаліць да канца, цалкам.

Пажар выпаліў увесь лес.

Сонца выпаліла пасевы.

2. Ачысціць апальваннем.

В. бляху.

3. Зрабіць знак, рысунак на чым-н. распаленым прадметам.

В. узор.

В. кляймо.

4. што і ў чым. Кончыць паліць, прапаліць.

В. у печы.

5. Вырабіць абпальваннем.

В. цэглу.

6. Сказаць адным дыхам (разм.).

В. навіну.

|| незак. выпа́льваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. выпа́льванне, -я, н. (да 1—5 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

блі́снуць, -ну, -неш, -не; -ні; зак. і аднакр., чым і без дап.

1. Ярка засвяціцца, заззяць (пра маланку, сонца, агонь і пад.).

Бліснула маланка.

2. Паказацца, заблішчаць (пра яркія прадметы).

Бліснула шабля.

3. Зіркнуць (пра імгненны позірк).

Б. вачамі.

4. перан. Ярка праявіцца.

Б. талентам.

5. перан. Прамільгнуць.

Бліснула думка.

|| незак. блі́скаць, -аю, -аеш, -ае (да 1—3 знач.).

◊

Бліскаць вачамі (разм.) — позіркам выяўляць пачуццё гневу, незадаволенасці і пад.

|| наз. блі́сканне, -я, н.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

праніза́ць, -іжу́, -іжаш, -іжа; -іза́ны; зак.

1. каго-што. Тое, што і праткнуць.

П. штыком.

Страх пранізаў каго-н. (перан.). П. поглядам (перан.: хутка і пільна глянуць на каго-н.).

2. каго-што. Пранікнуць унутр каго-, чаго-н., праз што-н. (перан.).

Холад пранізаў усё цела.

Прамені сонца пранізалі галіны дрэў.

3. што. Правесці які-н. час, ніжучы што-н.

Цэлы вечар пранізала каралі.

|| незак. прані́зваць, -аю, -аеш, -ае (да 1 і 2 знач.).

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)

геацэнтры́зм

(ад геа- + цэнтр)

абвергнутае навукай уяўленне, што ў цэнтры Сусвету знаходзіцца Зямля, а вакол яе рухаюцца Сонца і ўсе іншыя нябесныя свяцілы (параўн. геліяцэнтрызм).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

пеленга́тар

(ад пеленгаваць)

прыбор, які выкарыстоўваецца ў марской і паветранай навігацыі для вызначэння вуглавых напрамкаў (пеленгаў) на берагавыя або плывучыя аб’екты, зоркі, сонца і інш.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

◎ Пра́нкі ў выразе нъ пранкі ’на раннюю паству’ (полац., Нар. сл.). Хутчэй за ўсе, з *на паранкі (нъ пъра́нкі). Менш верагодна з *нъ абранкі, параўн. рус. пск., цвяр. обра́нок ’раніца да узыходу сонца, на зары’, обра́неть ’настаць раніцы, развіднець’; параўн. яшчэ і бел. выразы аб дзень, аб ноч, у якіх прыназоўнік яшчэ не пераўтварыўся ў прыстаўку. Да рана, раніца. Глухасць першага зычнага можна тлумачыць дээтымалагізацыяй выраза.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Сло́нца 1, сло́нцэ ‘сонца’ (Нас., Шымк. Собр., Шн., 1, Касп., Байк. і Некр., Сл. ПЗБ, ТС, Скарбы, Нар. Гом., Нар. словатв.), сло́нцо ‘тс’ (Сл. Брэс., Ян.), сюды ж сло́нко ‘тс’ (Сл. ПЗБ, Сцяшк., Скарбы), ст.-бел. слонце, слонцэ ‘тс’ (Ст.-бел. лексікон). З польск. słońce ‘тс’; гл. Карскі, 1, 259; Кюнэ, Poln., 98; Арашонкава, Бел.-польск. ізал., 10.

Сло́нца 2 ‘сланечнік’ (Шат.). З польск. słońce ‘тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

адсве́т, ‑у, М ‑свеце, ж.

Тое, што і водсвет. Ужо сонца пакінула пакой. Толькі адна сцяна мылася яго адсветам. Гартны. Бакі .. [хмарак] чорныя, краі залацяцца чырвоным адсветам. Чорны. Тваё сэрца — адсвет бліскавіц. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ау́л, ‑а, м.

Паселішча на Каўказе і ў Сярэдняй Азіі. Грузінка, і сонца, і снежныя горы, Віно вінаграднае, месяц і зоры, Шчаслівыя сонечна саклі, аулы... О, колькі прастору для думкі чулай! Купала.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)