рыцар назоўнік | мужчынскі род

  1. У сярэдневяковай Еўропе: феадал, які належаў да ваенна-землеўладальніцкага саслоўя, а таксама цяжка ўзброены воін, які знаходзіўся ў васальнай залежнасці ад свайго сюзерэна.

    • Р. журботнага вобраза (пра Дон-Кіхота, героя рамана Сервантэса).
    • Р. без страху і дакору (пераноснае значэнне: пра смелага, ва ўсім бездакорнага чалавека; высокае).
    • Р. плашча і кінжала (пераноснае значэнне: тайны грабежнік і забойца; кніжнае).

  2. пераноснае значэнне: Самаадданы, высакародны чалавек (высокае).

    • Р. рэвалюцыі.

|| прыметнік: рыцарскі.

  • Рыцарскія даспехі.
  • Р. ўчынак.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

новы прыметнік

  1. Упершыню створаны або зроблены; які ўзнік, з’явіўся нядаўна.

    • Новыя самалёты.
    • Н. горад.

  2. Адкрыты, вынайдзены нядаўна.

    • Новая планета.

  3. Незнаёмы, малавядомы.

    • Новыя мясціны.
    • Н. чалавек.

  4. Які прыйшоў на змену ранейшаму, замяніў сабой тое, што было; чарговы, наступны.

    • Пасадзіць новыя дрэўцы.
    • Радавацца новаму дню.

  5. Які мае адносіны да нашай эпохі, часу.

    • Новая гісторыя.

  6. Не той, што раней; іншы.

    • Н. сэнс.

  7. Гэтага года, апошняга ўраджаю.

    • Н. хлеб.

  8. новае, -ага, н. Навіна.

    • Што ў вас новага?

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

маска назоўнік | жаночы род

  1. Накладка на твар, падобная на звярыную морду або чалавечы твар з выразам для вачэй, а таксама чалавек у такой накладцы. Навагодняя м.

    • М. зайца.
    • Скінуць маску (пераноснае значэнне: паказаць сваю сапраўдную сутнасць).

  2. пераноснае значэнне: Прытворства, якое скрывае сутнасць каго-, чаго-н.

    • Пакрывацца маскай.

  3. Злепак з гіпсу, зняты з твару нябожчыка.

  4. Засцерагальная накладка на твар.

    • Супрацьгазавая м.

  5. У касметыцы: слой накладзенага на твар лекавага саставу, крэму і пад. (спецыяльны тэрмін).

|| прыметнік: маскавы.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

цёмны прыметнік

  1. Пазбаўлены святла, асвятлення.

    • Ц. пакой.
    • Цёмная ноч.
    • У хаце было цёмна (у знач. выказнік:).

  2. Блізкі па колеру да чорнага.

    • Цёмная хмара.
    • Цёмныя вочы.

  3. пераноснае значэнне: Змрочны, пануры, невясёлы.

    • Цёмныя думкі.
    • На душы цёмна (у знач. выказнік:).

  4. пераноснае значэнне: Неадукаваны, невысокай культуры, адсталы.

    • Ц. чалавек.

  5. пераноснае значэнне: Які выклікае недавер, падазроны.

    • Цёмная асоба.
    • Цёмныя махінацыі.

  6. Незразумелы, няясны, заблытаны.

    • Цёмнае пытанне.
    • Цёмнае мінулае.

  7. цёмная: Памяшканне для арыштаваных, карцар (устарэлае).

|| памяншальная форма: цямнюсенькі.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

чый​1 займеннік

  1. пытальны. Указвае на прыналежнасць каму-, чаму-н.

    • Чыя гэта хата?
    • Ч. гэта нож?

  2. пытальны і адносны. З якой сям’і, з якога роду.

    • Ч. ты будзеш?

  3. неазнач. Тое, што і чый-небудзь (размоўнае).

    • Не хадзі босы, абуй чые чаравікі.

  4. адносны. Падпарадкоўвае даданыя азначальныя сказы.

    • Гэта быў чалавек, чыя хата стаяла на ўзлеску.

  5. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дапаўняльныя сказы.

  6. адносны. Падпарадкоўвае даданыя дзейнікавыя сказы.

    • Няхай той, чыя гэта шапка, і забярэ яе.

Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (2002, правапіс да 2008 г.)

зліў, зліва і зліву, м.

1. ‑у. Дзеянне паводле дзеясл. зліваць — зліць (у 1 знач.).

2. ‑а. Спец. Прыстасаванне для сцёку вады або другой вадкасці. Брудная вада сама вылівалася праз дзірку ў дне карыта і сцякала на двор: пад карытам у падлозе Лапко зрабіў зліў. Колас.

3. ‑а. Месца, дзе зліваюцца рэкі. Гарадзішча старое на зліве рэк, Больш як дзесяць стагоддзяў назад Першы зруб паставіў тут чалавек. Караткевіч.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ілжы́вы і лжы́вы, ‑ая, ‑ае.

1. Схільны да хлусні, падману; непраўдзівы, хлуслівы. Ілжывы чалавек. □ Але што .. [ксяндза і яго сястру] прымушае быць такімі лжывымі, ліслівымі, так прыкідвацца! Чарнышэвіч.

2. Які змяшчае ў сабе хлусню, падман, няпраўду; наўмысна скажоны. Ілжывыя словы. Ілжывыя звесткі. Ілжывыя паказанні. // Прытворны, фальшывы. Ілжывы пафас. Ілжывая сціпласць. □ Творы пісьменніка палемічна завостраны супраць ілжывай «экзотыкі» буржуазна-прыгодніцкіх раманаў. Гіст. бел. сав. літ.

3. Які не адпавядае сапраўднасці, рэчаіснасць памылковы. Ілжывыя вывады. Ілжывае вучэнне.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жа́ласны, ‑ая, ‑ае.

1. Які выклікае жаласць, спачуванне; жаласлівы. [Лена] часта мела даўгі ў касу ўзаемадапамогі і часта пісала жаласныя заявы ў прафсаюз. Лупсякоў. // Поўны суму, журботы. Ветру не было, а дрот бесперапынку гуў прыемным звонам, ціхім, аднатонным і жаласным, як казкі гэтых панурых лясоў і балот Палесся. Колас.

2. Схільны да спачування; спагадлівы, чуллівы. Жаласны чалавек. □ Вочы старой пацяплелі, і ўсе рысы яе твару расплыліся ў жаласную ўсмешку. Лынькоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жыха́р, ‑а, м.

1. Той, хто пражывае дзе‑н.; насельнік. На партах сядзеў чалавек у цёмнай вопратцы, зусім не падобнай да футравай вопраткі жыхароў поўначы. Шамякін. [Ніна] цяпер гарадскі жыхар, студэнтка універсітэта! Лупсякоў. / Пра жывёл, птушак, рыб і пад. Сярод лясных жыхароў .. [людзі] былі самыя слабыя, самыя няшчасныя. Маўр.

2. Той, хто жыве ў памяшканні; жылец. З парога .. [гаспадыня] баязліва паглядзела на тонкую перагародку майго пакоя, за якой ужо жылі новыя жыхары, Грачовы. Ракітны.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

жыццяра́дасны, ‑ая, ‑ае.

Які радуецца жыццю, любіць яго. Прыборны быў вясёлы, жыццярадасны чалавек. Рэдка якая няўдача засмучала яго. Шамякін. Марылька гэтакая была жыццярадасная, гэтакая вясёлая. Чорны. // Які выражае жыццярадаснасць; вясёлы. Смех, вясёлыя галасы, шорганне ног, музыка, лёгкае шапаценне кранутага вячэрнім ветрам лісця ліп і каштанаў — усё злівалася ў невыразную, але жыццярадасную сімфонію. Хадкевіч. Вясёлы і жыццярадасны твар Ілонкі раптам спахмурнеў, як быццам на яснае сонца набегла воблачка. Краўчанка.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)