глядзе́цца, -джу́ся, -дзі́шся, -дзі́цца; -дзі́мся, гледзіце́ся, -дзя́цца; -дзі́ся; незак.
1. у што. Глядзець на сваё адлюстраванне ў чым-н.
Г. ў люстэрка.
2. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Успрымацца: пра фільм, пастаноўку і пад.
Спектакль глядзіцца з увагай.
3. (1 і 2 ас. звычайна не ўжыв.). Пра рэч, прадмет: добра выглядаць, дэманстраваць свае лепшыя якасці.
Касцюм добра глядзіцца.
|| зак. паглядзе́цца, -гляджу́ся, -глядзі́шся, -глядзі́цца; -глядзі́мся, -гледзіце́ся, -глядзя́цца; -глядзі́ся (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
сце́нка¹, -і, ДМ -нцы, мн. -і, -нак, ж.
1. гл. сцяна.
2. Бок якога-н. пустога прадмета; абалонка якога-н. унутранага органа, поласці.
С. шафы.
С. страўніка.
3. перан. Шчыльны, самкнуты рад байцоў у кулачнай бойцы.
С. кінулася на сценку.
4. Прадмет мэблі ў выглядзе шырокай на ўсю сцяну шафы са шматлікімі секцыямі разнастайнага прызначэння (разм.).
Старамодная с.
◊
Паставіць да сценкі (разм.) — расстраляць.
Прыперці да сценкі каго (разм.) — сілай прымусіць зрабіць што-н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
шар, -а, мн. -ы́, -о́ў, м.
1. У матэматыцы: частка прасторы, абмежаваная сферай.
Радыус шара.
2. Прадмет такой формы.
Більярдны ш.
○ Зямны шар — планета Зямля.
Паветраны шар —
1) лятальны апарат, які паднімаецца ў паветра лёгкім газам, што запаўняе яго шарападобную абалонку;
2) шарападобная цацка ў выглядзе абалонкі, напоўненай паветрам або газам.
◊
Хоць шаром пакаці — нічога няма, зусім пуста.
|| памянш. ша́рык, -а, мн. -і, -аў, м.
|| прым. шаравы́, -а́я, -о́е (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
я́блык, -а, мн. -і, -аў, м.
Плод яблыні.
Летні сорт яблыкаў.
Я. ад яблыні недалёка адкочваецца (прыказка пра таго, хто атрымаў у спадчыну дрэнныя звычкі ад бацькі, маці).
○ Адамаў яблык — кадык.
Вочны яблык — шарападобнае цела вока.
◊
У яблыкі — з цёмнымі круглымі плямамі на поўсці (пра коней).
Яблыку няма дзе ўпасці — надта цесна.
Яблык разладу (кніжн.) — прычына, прадмет спрэчкі, сваркі, разладу [паводле старажытнага грэчаскага міфа пра кінуты багіняй разладу Эрыдай яблык з надпісам «найпрыгажэйшай» і як з-за гэтага ўзнікла спрэчка паміж багінямі Герай, Афінай і Афрадытай].
|| памянш. я́блычак, -чка, мн. -чкі, -чкаў, м.
|| прым. я́блычны, -ая, -ае.
Я. сок (з яблыкаў).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
скры́нка, ‑і, ДМ ‑нцы; Р мн. ‑нак; ж.
Прадмет, які складаецца з чатырох сценак і днішча, зробленых з дошак, фанеры, металу і інш. (звычайна з вечкам), і служыць для захоўвання, укладвання і пераносу чаго‑н. Грузавік быў нагружаны бочкамі, скрынкамі, рагожнымі кулямі. Хадкевіч. Знайшоўшы ў скрынцы стала кавалак хлеба, падаў усё гэта [ваду і хлеб] матцы. Якімовіч. [Павел:] — Я знайшоў у возеры жалезную скрынку. Там грошы... Ваданосаў. Старанна ў скрынкі Іх [дубкі] зноў пасадзілі, Вадой палілі І ад спёкі прыкрылі. Нядзведскі. // Такі ж прадмет, прызначаны для якой‑н. пэўнай мэты. Грашовая скрынка. Снарадная скрынка. □ Самае лепшае — не пасылаць пісьма праз воласць, а проста апусціць яго ў скрынку паштовага вагона. Колас. Каб стрымаць сябе,.. [Лясніцкі] сеў, але пальцы нервова забарабанілі аб скрынку радыёстанцыі. Шамякін. / Разм. Пра кузаў аўтамашыны, калёс.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
галагра́фія
(ад гр. holos = увесь + -графія)
спосаб атрымання аб’ёмнага відарыса прадмета, заснаваны на інтэрферэнцыі двух прамянёў святла, адзін з якіх ідзе непасрэдна ад лазера, а другі асвятляе прадмет, адбіўшыся ад люстэрка.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
падру́чнік 1, ‑а, м.
Кніга, па якой вывучаюць які‑н. прадмет. [Ігнат] прыходзіў зрэдку да .. [знаёмых] у хату папрасіць якога-небудзь падручніка. Пасля работы ён наведваў вячэрнюю сярэднюю школу. Лынькоў. Знайшоўшы ў сына гаспадыні падручнік па геаграфіі,.. [Саша] раскрыла карту, паглядзела на Кольскі паўвостраў і жахнулася яшчэ больш. Шамякін.
падру́чнік 2, ‑а, м.
Спец. Падстаўка, апора для інструмента на такарным станку.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
паво́ддаль, прысл. і прыназ.
1. прысл. На некаторай адлегласці ад каго‑, чаго‑н. Паселі [людзі на прывале] хто як мог.. Канваіры сядзелі паводдаль і ўміналі кансервы з хлебам. Ставер.
2. прыназ. з Р. Спалучэнне з прыназоўнікам «паводдаль» выражае прасторавыя адносіны: указвае на прадмет ці асобу, на некаторай адлегласці ад якіх што‑н. размяшчаецца. Выпускнікі ціхенька размясціліся паводдаль сталоў прэзідыума. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прыкры́цце, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. прыкрыць, прыкрыцца.
2. Ахова, абарона. — Ваша задача — вывесці з блакады ўсё насельніцтва, хворых і раненых, стварыўшы для гэтай мэты групы прыкрыцця. Шчарбатаў.
3. Прадмет, збудаванне, месца, якое ахоўвае, прыкрывае ад чаго‑н. Стаць пад прыкрыцце. □ Мы са свайго прыкрыцця любаваліся кожным рухам гэтага дужага і прыгожага стварэння. В. Вольскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пігме́й, ‑я, м.
1. Прадстаўнік карлікавых плямён Цэнтральнай Афрыкі, Паўднёва-Усходняй Азіі і Акіяніі. // Пра чалавека маленькага росту. Комін відаць на многа кіламетраў навокал. Акурат — строгі палец велікана, што паказвае пігмеям на вечнае неба. Бядуля. // Пра прадмет, жывёліну, расліну вельмі малых памераў.
2. Нікчэмны, абмежаваны чалавек. Згіньце, Пігмеі і душагубы, Аматары склок І майстры інтрыжак. Кірэенка.
[Грэч. pigmáios — велічынёй з кулак.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)