бел. вучоны ў галіне матэрыялазнаўства і фізікі металаў. Акад.АН Беларусі (1986), чл.-кар. (1984). Д-ртэхн. н. (1980), праф. (1984). Скончыў БДУ (1960). З 1960 у Фізіка-тэхн. ін-це АН Беларусі: з 1982 нам. дырэктара, з 1983 дырэктар; адначасова з 1987 акадэмік-сакратар Аддзялення фіз.-тэхн. праблем машынабудавання і энергетыкі АН. Навук. працы па тэорыі і практыцы скарасной тэрмічнай апрацоўкі канструкцыйных сталяў і сплаваў, тэхналогіях атрымання і апрацоўкі кампазіцыйных матэрыялаў, лазерным тэрмаўмацаванні матэрыялаў, лазернай мадыфікацыі паверхні, узаемадзеянні выпрамянення з рэчывам, лазерным сінтэзе. З 1987 гал. рэдактар час. «ВесціАН Беларусі. Серыя фізіка-тэхнічных навук». Дзярж. прэмія СССР 1986.
Тв.:
Электротермообработка сплавов с особыми свойствами. Мн., 1977 (разам з М.М.Бадзякам).
3.разм (клапаціцца) sich kümmern (кім-н, чым-н um A)
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Ва́рыва ’варэнне (працэс)’ (Юрч., Янк. I, БРС); ’агародныя расліны, што ўжываюцца да стравы’ (КЭС); ’гародніна’ (Шат., Касп., Янк. БП, Др.-Падб., Янк. I, 47); ’сцяблы і лісце буракоў’ (ДБА, 868, Бяльк., Касп., Гарэц., Юрч.); ’буракі’ (Касп.), у дыял.ва́ріво, ва́рэво, ва́рво, ва́рыво (гл. Вештарт, Лекс. Палесся, 129). Укр.ва́рево, ва́риво ’вараная страва; квашаная гародніна’, рус.ва́рево ’вараная страва’; ’гародніна, зелень; гародніна, прыгатоўленая на зіму’, польск.warzywa ’гародніна, зелень’ і г. д. Слав.*varivo (да вары́ць); агляд слав. форм і значэнняў Вештарт (Лекс. Палесся, 130–131; там жа і меркаванні пра магчымы шлях семантычнага развіцця). Да адлюстравання *varivo ў ст.-бел. мове гл. Казачонак, Весці АН БССР, 1975, № З, 117–118.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ По́вадзь (поваць) ’разводдзе, паводка’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), ст.-бел.поводь ’тс’ (Сл. Скар.). Укр.повідь, рус.поводь ’паводка’, польск.powódź ’тс’, чэш., славац.povoden ’тс’, славац.povodie ’басейн ракі’. Ад *po‑ і *vodъ ’водная прастора, шмат вады’ — бязафікснае ўтварэнне са значэннем зборнасці ад вада (гл.), параўн. бегаць ’мноства’ (ТС) ад багацце. Банькоўскі (2, 738) узводзіць да powodzić ’весці’, што сумнеўна з пункту погляду семантыкі. Сюды ж повадзь (поваць) ’многа’ (астрав., воран., Сл. ПЗБ), параўн. укр.повідь ’паводка’, перан. ’безліч’, польск.powódź ’тс’. Перанос паводле падабенства: ’вялікая колькасць вады’ > ’вялікая колькасць чаго-небудзь’. Параўн. яшчэ семантыку ст.-грэч.πέλαγοζ ’мора’, перан. ’акіян (вялікая колькасць), бязмежнасць’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Раздаба́рваць ’размаўляць, балбатаць’ (Нас., Сержп. Казкі), раздабе́рваць ’балбатаць’ (слуц., Бел. дыял.), раздабы́раваць ’гаварыць шмат непатрэбнага, лішняга’ (Мат. Маг. 2), раздаба́рыцца ’разгаварыцца’ (Нас.), раздаба́ра ’балбатун’, раздаба́ры ’доўгая размова пра пустое’ (Нас., Чач.), у дзіцячай фальклорнай рыфмоўцы: «Шарыбары‑расдабары / Белы сняжкі выпадалі…» (Рам. 2), укр.роздоба́рювати, рус.дыял.раздаба́ривать, раздаба́рывать ’весці пустыя размовы’, ’размаўляць’, ’спрачацца’, ’доўга і нудна гаварыць’, раздоба́ривать, растоба́ривать ’балбатаць’. Зыходным з’яўляецца ст.-яўр.daßar (dābhār) ’слова, звестка’, ’рэч, справа’, dibber ’гаварыць’, адкуль яўр.-ням.dabbern, dibbern ’гаварыць’ (Нас., 548; Фасмер, 3, 434; Горбач, Арго, 18). Трубачоў (Дополн., там жа) лічыць самастойным утварэннем з прыстаўкамі раз‑до‑, pac‑то‑ ад асновы бар‑ у рыфмоўцы тары-бары, што падаецца верагодным.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Се́яць ‘весці сяўбу’, ‘прасейваць’. Укр.сі́яти, рус.се́ять, польск.siać, в.-луж.syć, н.-луж.seś, чэш.síti, славац.siať, серб.-харв.cȅjati, славен.sẹ̑játi, балг.се́я, макед.сее, ст.-слав.сѣꙗти, сѣти. Прасл.*sěti, *sějǫ. Роднасныя літ.séti, séju, séjau ‘сеяць’, лат.sẽt, sẽju, лац.serō (*sisō), sēvī, satum ‘сеяць’, гоц.saian, ст.-в.-ням.sâen ‘сеяць’ і г. д.; гл. Траўтман, 253 і наст.; Мюленбах-Эндзелін, 3, 832, 836 і наст.; Фасмер, 3, 615 (з літ-рай); Махэк₂, 544. Да і.-е.*sě(i)‑ ‘сеяць’. Гл. БЕР, 6, 631; Сной₁, 558; Шустар-Шэўц, 1394–1395; Борысь, 543; Глухак, 546; ESJSt, 13, 810.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
lekcja
lekcj|a
ж. урок;
~a matematyki — урок матэматыкі;
odrabiać ~e — рабіць урокі;
udzielać ~i — даваць урокі;
prowadzić ~e — весці ўрокі (у школе);
dać komu ~ę — прачытаць натацыю каму
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
Wírtschaft
f -, -en
1) гаспада́рка
2) экано́міка
3) рэстара́н, карчма́, шыно́к
4) вядзе́нне гаспада́ркі, гаспада́рнічанне
die ~ führen — займа́цца гаспада́ркай, ве́сці гаспада́рку
5) іран. беспара́дак
schöne ~! — іран. ну і пара́дкі!
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
besórgen
vt
1) дастава́ць, прыно́сіць
2) выко́нваць (даручэнне)
3) займа́цца, клапаці́цца
die Wírtschaft ~ — ве́сці гаспада́рку
Éinkäufe ~ — рабі́ць заку́пкі
4) (высок., уст.) непако́іцца
es ist zu ~, dass… — ёсць апа́ска, што…
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
Késsel
m -s, -
1) кацёл, чыгуно́к, ро́ндаль
2) геагр. катлаві́на
3) вайск. кацёл
aus dem ~ heráusbrechen* — выхо́дзіць з акружэ́ння
den Feind in den ~ tréiben* — ве́сці бой на акружэ́нне праці́ўніка
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)