Іване́ц ’расліна Melampyrum nemorosum’ (Кіс.), ’кветкі, якія рвалі на Івана–Купалу і ставілі на кут’ (Інстр. II). Утварэнне ад Іван пры дапамозе суф. ‑ец. Семантычная мадэль ’уласнае імя’ — ’назва расліны’ сустракаецца даволі часта. Слав. мовы ведаюць шматлікія назвы раслін, якія паходзяць ад уласнага імя Іван (Праабражэнскі, 1, 263). Параўн. бел. іва́нькавы ша́пачкі ’званочкі’ (Касп.), іва́нава галава́ ’званочак персікалісты і гарычка лёгачная’ (дзісн., Жыв. сл., 201; Бейл., 422).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Іва́нчык 1 ’конік лугавы, Saxicola rubetra’ (Бел. нав. тэрм., 12, 32), іва́ньчык ’салавей’ (Мат. Гом.). Рус. дыял. ива́нчик калуж. ’птушка-рыбалоў’, дан. ’сінічка’, укр. ивано́к ’зімародак’ (Грынч.). Утворана ад уласнага імя Іван з памянш. суф. ‑чык, на які накладваецца гукапераймальны элемент (Антропаў, дыс.).
Іва́нчык 2 ’страўнік свінні, напханы мясам і правялены’ (Вешт., 379). Утварэнне з суф. ‑чык ад уласнага імя Іван. Семантычная матывацыя застаецца няяснай.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Лу́плянцы ’бульба ў мундзірах’ (іван., Вешт.), луплёнікі ’ачышчаная вараная бульба’ (ТС). Аддзеепрыметнікавыя ўтварэнні з суфіксамі ‑(е)ц‑ы і ‑ік‑і. Да лупі́ць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
паўтры́зненне, ‑я, н.
Хваравіты, ліхаманкавы стан, блізкі да трызнення. Іван Пракопавіч чуе знаёмыя галасы ў пярэдняй, потым над сабой, але не можа вырвацца з паўтрызнення. Навуменка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
скрыпа́ч, ‑а, м.
Музыкант, які іграе на скрыпцы. Манера трымаць скрыпку і смык і сама ігра сведчылі аб тым, што Іван Тадорык быў добрым скрыпачом. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
вы́лежалы, ‑ая, ‑ае.
Які набыў патрэбныя якасці, праляжаўшы пэўны тэрмін у адпаведныя ўмовах. Андрэй і Іван граблямі скручвалі радкі вылежалага ільну, рабілі з іх вялізныя пукі. Чарнышэвіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
адратава́цца, ‑туюся, ‑туешся, ‑туецца; зак.
Выратавацца ад гібелі, знішчэння; уберагчыся ад таго, што немінуча нясе бяду. І Калістрат рашыў Часова грошы даць, Каб змог Іван адратавацца. Корбан.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
нала́джаны, ‑ая, ‑ае.
1. Дзеепрым. зал. пр. ад наладзіць.
2. у знач. прым. Добра арганізаваны. Наладжаная праца. □ Наладжаную плынь школьных заняткаў нечаканым чынам парушыў Іван Анцыпік. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пэ́ндзлік, ‑а, м.
Памянш. да пэндзаль; невялікі пэндзаль. Неўзабаве прыйшоў Іван Сямёнавіч. Ён прынёс фарбу, пэндзлікі, паперу і разам з Юркам і Колем усеўся за стол. Курто.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
саве́ць, ‑ею, ‑ееш, ‑ее; незак.
Разм. Тое, што і салавець. — Спаць пара, — раптам скажа гаспадыня. — Дзеці, пайшлі. — І я кажу, годзе вам савець, — грубавата пацвердзіць Іван. Мыслівец.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)