пасце́льнічы, ‑ага, м.
Прыдворны чын у Рускай дзяржаве 15–17 стст., асоба, якая ведала пасцеллю цара, яго асабістай казной, майстэрняй, у якой шылі адзенне і бялізну цару, і пад.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
флі́гель-ад’юта́нт, ‑а, М ‑нце, м.
Афіцэр у свіце цара, імператара, які выконваў абавязкі ад’ютанта, або афіцэр для даручэнняў пры камандуючым арміяй у царскай Расіі. // Асоба ў гэтым чыне.
[Ням. Flügel-adjutant.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ко́лле, ‑я, н., зб.
Калы. — Пачнецца рэвалюцыя, і ўсё зменіцца раптоўна і стыхійна. І той, хто становіцца цяпер на калені перад царскім поездам, пойдзе з коллем на самога цара. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
І́рад ’мучыцель, кат’ (ТСБМ), и́род ’вораг, бязбожны чалавек; скупы, скнара; няверны, яўрэй’ (Нас.), и́родка ’бязбожная жанчына’ (Нас.), и́рода ’яўрэй’ (Мядзв.). Рус. и́род ’мучыцель, кат’, дыял. ’скупы’, укр. і́род ’бязлітасны, жорсткі чалавек, кат’, и́род ’ліхадзей, чорт’ (Грынч.). Ад імені цара Іудзеі Ірада (грэч. Ηρώδης), які паказваецца ў Евангеллі жорсткім, бязлітасным чалавекам (Фасмер, 2, 139; Шанскі, 2, I, 114).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
чалабі́цце, ‑я, н.
1. Гіст. Падача чалабітнай. // Пакорная просьба да цара ці іншай якой‑н. высокапастаўленай асобы.
2. Тое, што і чалабітная.
3. Уст. Нізкі паклон з дакрананнем ілбом да зямлі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
а́ргус, ‑а, м.
1. У старажытнагрэчаскай міфалогіі — стовокі вартаўнік, якога багіня Гера паставіла вартаваць Іо, дачку аргонскага цара.
2. перан. Кніжн. уст. Пільны ахоўнік, вартавы. // Сімвал пільнасці.
3. Лясная птушка сямейства фазанавых.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зве́ргнуць, ‑ну, ‑неш, ‑не; зак., каго-што.
Сілай пазбавіць улады; скінуць. Звергнуць цара. Звергнуць манархію. □ Мы ўзнімаем паўстанне са зброяй у руках, каб звергнуць царскі ўрад і заваяваць свабоду ўсяму народу. Ленін.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
БРУТ Луцый Юній
(Lucius Junius Brutus; 6—5 ст. да н.э.),
паводле стараж.-рым. падання, патрыцый, заснавальнік Рымскай рэспублікі. Узначаліў паўстанне рымлян супраць этрускага цара Тарквінія Гордага, пасля выгнання якога ў 509 да н.э. адзін з першых (разам з Тарквініем Калацінам) консулаў у Рыме. Забіты ў паядынку з Арунсам, сынам выгнанага цара.
т. 3, с. 271
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
лю́дцы, ‑аў; адз. няма.
Разм. Ласк. да людзі (у 1 знач.). [Міхайла:] — Паменяце мае словы, людцы. Народ усё роўна цара скіне. Бядуля. Нечакана балота абудзіў роспачны чалавечы крык. — Ратуйце, тану! Людцы добрыя, ратуйце! Дуброўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
панславі́зм
(ад пан- + с.-лац. Slavus = славянін)
палітычная плынь, якая імкнулася да аб’яднання ўсіх славянскіх народаў пад уладай рускага цара.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)