зарадзі́цца ​1, ‑родзіцца; зак.

Узяць пачатак, узнікнуць. Задума напісаць паэму пра Кастуся Каліноўскага зарадзілася ў Танка пры абставінах, вартых асобнай увагі. У. Калеснік. У беларускіх саўгасах масавае спаборніцтва зарадзілася ў веснавую пасяўную кампанію 1929 г. «Весці».

зарадзі́цца ​2, ‑раджуся, ‑радзішся, ‑радзіцца; зак.

1. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць зараджаным (пра агнястрэльную зброю, зарад і пад.). Стрэльба зарадзілася. Міна зарадзілася.

2. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Стаць гатовым да дзеяння, выкарыстання. Фотаапарат зарадзіўся.

3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Назапасіць патрэбную колькасць якой‑н. энергіі (пра якое‑н. цела, прыбор і пад.). Акумулятар зарадзіўся.

4. перан.; чым і без дап. Пабыць некаторы запас энергіі, падбадзёрыць сябе. Зарадзіцца бадзёрасцю. □ Шыковіч не толькі «не разрадзіўся» ў той дзень, як яму здавалася, зморанаму фізічна і душэўна, а наадварот — «зарадзіўся». Шамякін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

роди́ться

1. сов. нарадзі́цца; несов. раджа́цца, радзі́цца; нараджа́цца;

2. перен. (появиться, возникнуть) сов. з’яві́цца, узні́кнуць, нарадзі́цца, несов. з’яўля́цца, узніка́ць, нараджа́цца;

3. (произрасти, произрастать) сов. урадзі́ць; несов. радзі́ць;

пре́жде здесь пло́хо роди́лась пшени́ца, а в э́том году́ роди́лась хорошо́ ране́й тут дрэ́нна радзі́ла пшані́ца, а ў гэ́тым го́дзе ўрадзі́ла до́бра;

◊

роди́ться в руба́шке нарадзі́цца ў кашу́лі.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

раі́цца, ра́юся, ра́ішся, ра́іцца; незак.

Пытацца, прасіць парады ў каго‑н. Раіцца з настаўнікам. □ У .. [камісара] была каштоўкая прывычка партыйнага кіраўніка: у цяжкі момант раіцца з людзьмі, ведаць іх погляды, думкі. Шамякін. Ружыцкі некалькі разоў бачыўся з войтам, раіўся з асаднікамі, судовымі выканаўцамі. Бажко. // Абменьвацца думкамі; радзіцца. Старыя і пажылыя людзі раіліся, што рабіць, складалі свае планы. Колас. Потым піянеры пачалі раіцца між сабой, калі і куды накіравацца па жалуды. Якімовіч.

раі́цца, раі́цца; незак.

1. Утвараць новы рой (пра пчол і падобных да іх насякомых). Дык жа па цэлых днях бабка сядзіць у садку і пільнуе, каб не зляцеў рой. Пчолы цяпер вельмі раяцца, і раі высыпаюцца ледзь не кожны дзень. Баранавых. Стары пчалавод Тодар Юрко дык, як толькі пачыналі раіцца пчолы, тут дняваў і начаваў. Кулакоўскі.

2. Лятаць, збірацца роем. Мухі раіліся ля яго гнойных вачэй — конь, небарак, быў сляпы. Чорны. // Кружыцца ў паветры (аб сняжынках). Над полем раіліся сняжынкі.

3. Паяўляцца адразу ў вялікай колькасці (пра думкі, пачуцці, сны і пад.). Пазней, калі .. вочы, стомленыя ўгляданнем у цемру, закрыліся .. павекамі, у галаве пачалі раіцца сны. Галавач. Розныя думкі раіліся ў галаве старога. Лынькоў.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

breed

[bri:d]

v., bred, breeding

1.

v.t.

1)

а) пладзі́ць; выво́дзіць, высе́джваць (птушаня́т)

б) выро́шчваць расьлі́ны, разво́дзіць

2) гадава́ць (паро́дзістую жывёлу, ко́ней)

3) Figur. разво́дзіць, спрычыня́цца, выкліка́ць

Dirt breeds germs — У бру́дзе разво́дзяцца бактэ́рыі

Careless driving breeds accidents — Няўва́жная язда́ вядзе́ да ава́рыяў

4) узгадо́ўваць; вучы́ць, навуча́ць

He was bred to be a sailor — Яго́ вы́вучылі на марака́

2.

v.i.

1) радзі́цца, распло́джвацца

2) паўстава́ць; разьвіва́цца

3.

n.

1) паро́да f.; заво́д -у m., ра́са f.

breeds of cattle — паро́ды жывёлы

2) гату́нак -ку m.; тып -у m.

a fighting breed of men — ваяўні́чы тып людзе́й

3) U.S., Sl. ра́савы мяша́нец (цяпе́р абра́зьлівае)

•

- breed in

- breed out

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

ра́дзіць, ‑джу, ‑дзіш, ‑дзіць; незак.

1. што, з інф. і без дап. Даваць якую‑н. раду (у 1 знач.); прапанаваць паступіць пэўным чынам; раіць. — Адтуль, адтуль заходзь — там самая рыба ходзіць — радзіць дзед. Лынькоў. Маякоўскі па-сяброўску радзіў не збываць адразу верша з рук: напісаў — замкні яго ў шуфлядзе, як адлежыцца, — судзі, здавай у друк. Таўлай. — А я табе раджу, Пракопавіч, усё ж такі пачытаць крыху агранамічнай літаратуры. Пестрак.

2. каго-што. Прапанаваць каго‑, што‑н. у якасці каго‑, чаго‑н. Народная медыцына радзіць палын як сродак ад .. болю пасля ўкусаў крапівы. Дубоўка.

3. Меркаваць, раіцца паміж сабой. Каля платоў сядалі мужыкі. Да ночы там шушукаліся, радзілі. Чэрня.

•••

Раду радзіць — радзіцца, раіцца.

радзі́ць, раджу́, ро́дзіш, родзіць; зак. і незак.

1. каго-што. Тое, што і нарадзіць (нараджаць). Там яе [Марыну] маці радзіла ў хаціне вясковай. Куляшоў. Чаруе рэчачка хлапчынку І родзіць мыслі ў галаве. Колас.

2. незак. Даваць ураджай, быць урадлівай (пра глебу, зямлю). У наваколлі тутэйшых трох вёсак зямля была вельмі няроўная. Дзе вышэй — радзіла добра, дзе ніжэй к балоту — усё ўшчэнт вымакала. Чорны. Спустошаная за гэтыя [ваенныя] гады глеба не хацела радзіць. Шахавец. / у безас. ужыв. — Эх, каб у нас усюды так радзіла, як родзіць у Плоскім!.. Ракітны. // Расці; даваць плады (пра расліны). Поле неблагое, на ім родзяць добрыя ільны. Сабаленка. На бугрыне радзілі чарніцы і падасінавікі, лісіцы ўсцілалі мох. Пташнікаў. — Тут сад вымак, і што ні рабі, то малады не вырасце, а калі і вырасце, то радзіць не будзе. Кулакоўскі.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

судзі́ць, суджу́, су́дзіш, су́дзіць; незак.

1. аб кім-чым, па кім-чым і без дап. Рабіць вывад адносна каго‑, чаго‑н.; меркаваць пра каго‑, што‑н. Я хацеў, каб ты зусім бесстаронна судзіла пра мае ўчынкі. Зарэцкі. // Разм. Абмяркоўваць што‑н., размаўляць пра што‑н. Каля платоў, каля калодзежаў, на дварах перадавалі адзін аднаму, меркавалі, судзілі кожны на свой лад. Мележ. [Сёмка:] Ішоў лысы і пляшывы, Знайшлі яны грэбень, Сталі радзіцца, судзіць, Каму ён патрэбен. Глебка. // Думаць, лічыць; разважаць. Судзілі, хоць не ўсе, а многія, што хлопцы паплацяцца здорава. Гартны.

2. каго-што, пра каго-што. Ацэньваць каго‑, што‑н., асуджаць, ганіць. О, многае ты не ўлічыў, Мой пасівелы дзед астролаг. Але ў мяне няма прычын Цябе судзіць за гэта строга. Тармола. Не судзіць, — хто іграў, не праў, Нам бацькоў сваіх. Куляшоў.

3. каго-што. Разглядаць чыю‑н. правіннасць, злачынства ў судовым парадку. Праз некалькі дзён Ляксея судзілі. Яму далі год і адправілі некуды ў лагер. Ермаловіч. Неўзабаве суд судзіў злачынцаў — шэсць чалавек. Васілевіч. / Пра разбор чыёй‑н. справы грамадскія судом. Будаўнікі папрасілі: калі можна, калі няма людской крыві на сумленні ў Варатніцкага — будзем самі судзіць яго. Дадзіёмаў.

4. каго-што. У спорце — сачыць за выкананнем правіл гульні і вырашаць спрэчкі. Усюды .. [Сцёпка] наспявае: судзіць футбалістаў і шахматыстаў, дае распараджэнне юннатам. Жычка.

5. таксама зак., што каму або без дап. Прадвызначыць, наканаваць каму‑н. што‑н. Няхай сабе не разам мы, Так нам судзіла наша доля. Буйло. Лёс не судзіў .. [сыну] вярнуцца да маці бліжэйшай вясною. Мехаў. Ды не судзіў ёй лёс самой гадаваць сваіх дзяцей. Якімовіч.

6. заг. судзі́(це) (звычайна са словамі «сам», «самі»). Ужываецца ў значэнні рашай(це). — Баюся, што... — Міша не дагаварыў, толькі паціснуў плячыма, — судзіце самі — і сабраўся адыходзіць ад трыбуны. Карпюк.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

адбі́ць, адаб’ю, адаб’еш, адаб’е; адаб’ём, адаб’яце; зак., каго-што.

1. Ударамі адкалоць, адшчапіць, адарваць, адкрышыць (частку цэлага або што‑н. прымацаванае). [Крамарэвіч] падняў камень, адбіў прабой і адчыніў сенцы. Чорны. Камандзіру разведкі, Адаму Бухаўцу, разрыўною куляй адбіла ў запясці правуюруку. Брыль. // Адкрыць, адчыніць што‑н. забітае. Адбіць дзверы, дошку.

2. Сустрэчным ударам адкінуць. Праходзіла мінута за мінутай, а мне ўсё не ўдавалася адбіць яшчэ ніводнага мяча. Карпюк. // Паспяхова абараняючыся, прымусіць адступіць; аказваючы моцнае супраціўленне, спыніць (напад, атаку і пад.). Праз некалькі хвілін Арсен быў ужо ў артылерыстаў, перад якімі стаяла задача адбіць наступленне варожых танкаў. Кавалёў. Сталі радзіцца [звяры], Як быць, Як напад ваўка адбіць. Калачынскі. // перан. Адказваючы на абвінавачанні, прыдзіркі і пад., абвергнуць іх. Бальшавікі адбілі ўсе атакі праціўнікаў, якія спрабавалі раззброіць расійскі пралетарыят. «Звязда».

3. Сілаю, з боем адабраць каго‑, што‑н., вярнуць захопленае. Натоўп кінуўся на паліцэйскі ўчастак і з поспехам адбіў арыштаваных таварышаў. Гарэцкі. Мы раніцой адбілі гэту вёску. Панчанка.

4. Разм. Прывабіць, прыцягнуць да сябе, выклікаць любоў да сябе, прымусіўшы аддаліцца ад другога. [Жлукта:] Гэты палкі юнак хоча адбіць у мяне маю жонку. Крапіва. // Аддаліць, адхіліць каго‑, што‑н. ад чаго‑н. або каго‑н. Адбіць пакупнікоў.

5. Прымусіць баяцца што‑н. рабіць, знішчыць, адабраць (ахвоту, жаданне, памяць і пад.). [Прыстром] хацеў давесці Дзерашу больш яскрава беззаганнасць сваёй тэорыі, сваіх думак, раз назаўсёды адбіць у таго ахвоту спрачацца. Шынклер. Можа гора і ўтрапенне апошніх дзён адбілі ў .. [Аўдоцці] памяць, замутнілі розум? Мележ.

6. Адкінуць у адваротным кірунку (прамені, гук і пад.).

7. Адлюстраваць што‑н. на сваёй гладкай, бліскучай паверхні. І раніцай дарога, добра ўмытая, Пасерабрылася, у асфальце чыстым Адбіла сонца з яснымі блакітамі, Паркан гародчыкаў і лес расісты. Калачынскі. Алеся, бедная Алеся, Краса наднёманскіх дзяўчат! Ты сінь азёрнага Палесся Адбіла ў сонечных вачах. Трус. // Адлюстраваць у вобразах, паняццях; выказаць.

8. Выявіць, даць вонкавае праяўленне (пачуццям, стану і пад.).

9. Выстукаць рытмічнымі ўдарамі. Другі [хлопец], у сіняй кашулі з вышытым каўняром, сарваўся б з месца, адбіў бы чачотку. Васілёнак. // Адзначыць ударамі, звонам. Гадзіннік адбіў дванаццаць. // Перадаць па тэлеграфе. [Маргарыта:] — Яе думала, што.. [Барыс] не дабярэ часу пісьма людскага напісаць. Адну тэлеграму адбіў: не турбуйся, цалую. Скрыган.

10. Ударам (ударамі) пашкодзіць што‑н., зрабіць балючым. Яшчэ і дагэтуль усе ў вёсцы памяталі, як.. [Грамабой] адбіў печані Сідараваму хлапцу, калі той незнарок упусціў карову ў Грамабоеву віку. Крапіва.

11. Завастрыць лязо касы, б’ючы малатком.

12. Аддзяліць, перагарадзіўшы. Гэтаму сталу ўжо і месца падрыхтавалі: высокай фанернай фарбаванай шырмай адбілі кавалак пакоя з акном і дзвярыма проста ў калідор. Чорны. // Абмераўшы, выдзеліць участак чаго‑н. Усім хацелася на свае вочы бачыць, што робіцца, дзе каму які ўчастак адаб’юць. Галавач.

13. Правесці лінію ударам вяроўкі або шнура. // Паставіць кляймо.

14. Пабіць (расліны, пасевы). Град адбіў жыта.

•••

Глузды адбіць — пабоямі пашкодзіць разумовую дзейнасць каго‑н.

Ногі адбіць (збіць, набіць) — моцна натаміць ногі, доўга ходзячы. Дзед Тодар здрыгануўся, ступіў да стала: — Нічога не прыдумаеш. Вілія і пад лёдам шалёная... Ногі мы адбілі, цэлыя суткі не прысеўшы. Пташнікаў.

Адбіць паклон — пакланіцца. [Бабка] закончыла нарэшце сваю малітву і адбіла апошні паклон. Каліна.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

head​1 [hed] n.

1. галава́; верх, пача́так;

from head to foot/toe па ўсі́м це́ле, з галавы́ да ног;

the head of the river пача́так ракі́

2. кіраўні́к; правады́р;

the head of the government кіраўні́к ура́да;

be at the head (of) узнача́льваць; быць на чале́ (чаго-н.);

over smb.’s head на вышэ́йшай паса́дзе, чым хто-н.

3. ро́зум, здо́льнасць;

Use your head before making such a serious decision. Падумай добра перад тым, як прымаць такое сур’ёзнае рашэнне.

4. чалаве́к;

the crowned heads каранава́ныя асо́бы

♦

a/per head на ко́жнага чалаве́ка;

above/over smb.’s head зана́дта склада́ны для разуме́ння;

bang/knock smb.’s heads together infml рашу́чымі ме́рамі прыміры́ць тых, хто сва́рыцца;

be banging one’s head against a brick wall infml упа́рта рабі́ць што-н., асаблі́ва то́е, што не дасць стано́ўчага вы́ніку;

be/stand head and shoulders above smb./smth. быць на галаву́ (непараўна́льна) вышэ́йшым за каго́-н./што-н.;

bite/snap smb.’s head off infml зло́сна крыча́ць на каго́-н., асаблі́ва без прычы́ны;

bury/hide one’s head in the sand хава́ць галаву́ ў пясо́к, прытры́млівацца стра́усавай палі́тыкі;

do smb.’s head in BrE, infml саро́міць, бянтэ́жыць каго́-н.; раздражня́ць каго́-н.;

do smth. standing on one’s head infml рабі́ць што-н. лёгка, без вялі́кіх нама́ганняў;

not to get one’s head round smth. BrE, infml быць не здо́льным зразуме́ць што-н.;

get one’s head down infml засну́ць; паспа́ць;

give smb. their head дазво́ліць каму́-н. рабі́ць то́е, што хо́чацца, не спыня́ць, не перашкаджа́ць;

go head to head with smb. дзе́йнічаць ра́зам/супо́льна з кім-н.;

go to one’s head (пра алкаголь) уда́рыць у галаву́;

have a good head on one’s shoulders быць разу́мным чалаве́кам, мець све́тлую галаву́;

have a head for smth.

1)быць здо́льным да чаго́-н.;

He has a head for business. У яго ёсць здольнасці да бізнесу.

2) не перано́сіць чаго́-н.;

My mother doesn’t have a head for heights. Мая маці баіцца вышыні;

have one’s head in the clouds луна́ць у во́блаках/абло́ках;

have one’s head screwed on (the right way) infml быць разу́мным чалаве́кам;

head first

1) упе́рад галаво́ю

2) не паду́маўшы до́бра;

head over heels in love быць па ву́шы закаха́ным;

heads will roll (for smth.) гало́вы паляця́ць (за што-н.);

hold one’s head high/hold up one’s head высо́ка трыма́ць галаву́;

keep/get one’s head down стара́цца не прыця́гваць да сябе́ ўва́гу;

keep one’s head/keep a cool head застава́цца спако́йным у склада́най сітуа́цыі;

keep one’s head above water ле́дзьве зво́дзіць канцы́ з канца́мі;

laugh/scream one’s head off infml смяя́цца/крыча́ць шмат і ве́льмі гу́чна;

lose one’s head згубі́ць галаву́;

make head or tail of smth. зразуме́ць што-н., разабра́цца ў чым-н.;

out of/off your head BrE, infml звар’яце́лы; які́ сябе не кантралю́е з-за ўздзе́яння алкаго́лю ці нарко́тыкаў;

put heads together ра́іцца, ра́дзіцца; суме́сна кансультава́цца, абмярко́ўваць;

stand/turn smth. on its head перавярну́ць што-н. з ног на галаву́;

turn smb.’s head закруці́ць галаву́ каму́-н. (пра поспех)

Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)