Крушы́на ’дрэва або куст сямейства крушынавых’ (ТСБМ, Шат., Сержп. Пр., Бяльк., Касп., Сцяшк., Дэмб. 1, Мат.). Укр.крушина, рус.крушина ’тс’, серб.-харв.кру̀шина ’тс’, польск.kruszyna, чэш.krušina, славац.krušina ’тс’. Прасл.krušina да kruxъ ’ломкі, крохкі’, што адпавядае крохкасці расліны. Адсюль яе лацінская назва Frangula ад frangere ’ламацца, крышыцца’ (Слаўскі, 3, 185).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
гідраге́н
(н.-лац. hydrogenium, ад гр. hydor = вада + genos = паходжанне)
лацінская назва вадароду, калі ён удзельнічае ў хімічных працэсах.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
картузія́нцы
(лац. carthusiani, ад Carthusia = лацінская назва даліны Шартрэз у Францыі)
члены манаскага ордэна, заснаванага ў 11 ст. у Францыі.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Latéin
n -s лаці́на, лаці́нская мо́ва
◊ mit séinem ~ zu Énde sein — быць у тупіку́; не ве́даць, што рабі́ць дале́й
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
аксіге́н, аксіге́ніум
(лац. oxygenium, ад гр. oksys = кіслы + genos = нараджэнне)
лацінская назва кіслароду, якая ўжываецца ў назвах яго злучэнняў, працэсаў з яго ўдзелам.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
Ты́нфа ‘сярэбраная манета, роўная 15 кап.’, памянш. ты́нфік (Нас.), тынхвік ‘15 кап. серабром’ (Шымк. Собр.), ст.-бел.тынфъ, тинфъ ‘сярэбраная манета вартасцю 18 грошаў’ (1688 г., ГСБМ). Запазычана са ст.-польск.tynf, tymf — манета, што атрымала назву ад імя манетчыка Андрэя Тымфы (ням.Tümpe, Брукнер, 589), фіксуецца з 1691 г. (Булыка, Выбр. пр., 181), паралельная лацінская назва манеты tynfus, мн. л. tynf засведчана ў кнізе Гарадзенскага земскага суда ў 1714 г., дзе прыраўноўвалася да 38 грошаў (Жлутка, 340).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
праця́г, ‑у, м.
1.Дзеяннепаводледзеясл. працягваць — працягнуць (у 8 знач.) і працягвацца — працягнуцца (у 3 знач.).
2. Тое, што прадаўжаецца; частка чаго‑н., прадаўжэнне. Мінула пяць год, і чытач атрымаў працяг трылогіі — кнігу «У глыбі Палесся».Шкраба.І на міг Сашы здалося, нібы ўсё, што яна пачула толькі што, — гэта працяг страшнага сну.Шамякін.Доўгая вулачка паміж платамі была працягам гэтай сцежкі.Чорны.
•••
На працягучаго — у час чаго‑н. Лацінская мова на працягу ўсяго сярэдневякоўя была афіцыйнай мовай навукі і пісьменнасці народаў Заходняй Еўропы.Юргелевіч.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
геркуле́с
(лац. Hercules = лацінская назва старажьпнагрэчаскага міфічнага героя-асілка Геракла)
1) перан. асілак, атлет;
2) аўсяныя крупы спецыяльнага прыгатавання;
3) жук сям. пласцініставусых чорнага колеру, пашыраны ў Цэнтр. і Паўд. Амерыцы.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
авераі́зм
(ад лац. Averroes = лацінская форма імя арабскага мысліцеля Ібн-Рушда)
кірунак у заходнееўрапейскай філасофіі 13 — 16 ст., які развіваў погляды арабскага мысліцеля 12 ст. Ібн-Рушда; натуралістычная і матэрыялістычная трактоўка вучэння Арыстоцеля.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
першая школа вышэйшага ўзроўню на Украіне. Засн. каля 1576 К.В.Астрожскім у мяст. Астрог (цяпер горад у Ровенскай вобл.), вядомая пад назвай «акадэмія». Была асв. цэнтрам антыкаталіцкага кірунку. Выкладалі слав., грэч., лац. мовы, граматыку, арыфметыку, рыторыку, логіку, музыку, харавыя спевы. Першы рэктар — Г.Сматрыцкі. Пры школе дзейнічалі Астрожская друкарня і навук.-літ. гурток, члены якога выдавалі навуч. дапаможнікі, помнікі грэка-візант. пісьменства, палемічныя творы. Астрожская школа садзейнічала пашырэнню асветы сярод насельніцтва і арганізацыі школ, зрабіла ўплыў на адкрытыя пазней брацкія школы ў Львове, Кіеве, Вільні, Брэсце і інш. Спыніла дзейнасць у 1636.