экзапады́т

(ад экза- + гр. pus, podos = нага)

знешняя галінка, якая адыходзіць ад базіпадыта.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

памяра́нцавы, ‑ая, ‑ае.

1. Які мае адносіны да памяранца. Памяранцавая галінка. // Які робіцца з пладоў памяранца. Памяранцавая гарэлка.

2. у знач. наз. памяра́нцавыя, ‑ых. Падсямейства раслін, да якога адносяцца цытрусавыя (лімон, апельсін, памяранец і інш.).

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

wić

I ж.

галінка, прут, дубец

II незак.

віць

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

witka

ж.

1. галінка; пруток

2. вусік (у раслін)

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

ме́нтар, ‑а, м.

1. Уст., іран. Настаўнік, выхавальнік, кіраўнік. Мой добры, мой даўні ментар, Настаўнік мае хады. Таўбін.

2. Спец. Чаранок (галінка), які прышчэпліваецца расліне для атрымання ў гібрыдзе якасцей, уласцівых дрэву, з якога ўзяты чаранок.

[Ад імя Ментара — выхавальніка Тэлемака, сына Адысея з паэмы Гамера «Адысея».]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

дыхатамі́я, ‑і, ж.

1. Паслядоўнае дзяленне цэлага на дзве часткі, потым кожнай часткі зноў на дзве і г. д.

2. У батаніцы — тып разгалінавання раслін, пры якім кожная галінка дзеліцца на дзве новыя і г. д.

[Грэч. dicha — на дзве часткі і tomē — сячэнне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Галу́за 1 ’неабцярэбленая галінка’ (Жд. 1), галу́ска ’галінка’ (Сцяшк. МГ). Адносіцца да вялікай групы роднасных слоў. Пароўн. укр. га́лузь, галу́за, голу́за, галу́ззя, рус. дыял. га́лызь ’дрэва для пракладкі дарогі’, польск. gałąź, gałęzie (зборн.), чэш. haluz, ст.-чэш. haluže і г. д. Прасл. *galǫzь вядома толькі ў зах.- і ўсх.-слав. мовах (дыялектнае праславянскае). Мяркуюць, што этымалагічна яно адносіцца да *golъ ’голы’ (з апафоніяй о : а) Першапачаткова ’голая галінка і да т. п.’; параўн. яшчэ для абазначэння галінак і да т. п.: *golь ’галінка’, *golьje ’галінкі’ (зборны назоўнік). Гл. Слаўскі, 1, 252 (там і іншая літ-ра). Булыка (Запазыч., 77) мяркуе, што ст.-бел. галонзка, галузка, голузка ’галінка’ запазычана з польск. gałązka. Наўрад ці гэта так. Запазычаннем можна лічыць толькі галонзка, якое мае прыкметы запазычання (захоўвае ‑он, якое адпавядае польск. насавому гуку).

Галу́за 2 ’свавольнік, гарэза’ (Касп.), ’надзвычайны свавольнік; дурны, бесталковы’ (Нас.), ’бедны, але фарсісты’ (Шат.), ’жэўжык’ (Бяльк.), галузава́ць ’займацца пустымі размовамі; сваволіць’ (Касп.), ’сваволіць, рабіць глупства’ (Нас.). Рус. дыял. галу́за ’тс’. Карскі, як здаецца, няўдала выводзіў з літ. galvóžis (РФВ, 49, 13). Сам Фасмер (1, 390) вылучыў даволі фантастычнае тлумачэнне: галу́за ’гарэза’, магчыма, спачатку мела значэнне ’галіна, сук’ і звязана са слав. *galǫzь ’галінка’ (якое быццам роднаснае з *golъ ’голы’). Хутчэй за ўсё гэта група слоў звязана з укр. глузува́ти ’насміхацца’, рус. дыял. галу́здать ’гарэзаваць’.

Галу́за 3 ’астрыжаны хлопец або дзяўчынка з кароткімі валасамі’ (Сцяц. Словаўтв.). Магчыма, да галуза 2 ’свавольнік, гарэза’ (гл.): ’гарэза’ — ’астрыжаны гарэза’ — ’астрыжаны наогул’. Можна яшчэ згадаць неверагодную этымалогію Фасмера (гл. пад галуза 2): галу́за ’свавольнік, гарэза’ звязана з *galǫzь ’галінка’ (а гэта да *golъ ’голы’, першапачаткова ’голая галінка’). Можа, Фасмер усё ж такі меў рацыю, калі дапусціць, што дзесьці ў дыялектах захавалася значэнне менавіта ’голая галінка’ для галу́за (’галінка’). Тады магчымы перанос значэння (метафарызацыя): ’голая галінка’ — ’астрыжаны хлопец’ (< ’голы, з голай галавой’), далей ’гарэза’ (< ’астрыжаны’). Меркаванні гэтыя вельмі праблематычныя, таму што няма дадатковых даных для гісторыі ўсёй гэтай вялікай групы слоў.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Матэўка ’баязлівец’ (маст., Сцяшк. Сл.). Паланізм. Параўн. польск. matewka ’дубец, дубчык, галінка’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

гоматалі́зм

(ад гома- + гр. thallos = галінка, парастак)

двухполасць у некаторых водарасцяў, грыбоў (параўн. гетэраталізм).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

нотапо́дый

(ад гр. notos = спіна + pus, podos = нага)

асноўная частка параподыі, яе спінная галінка.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)