АЗО́Ў,
горад у Рас. Федэрацыі, у Растоўскай вобл. Порт на р. Дон, за 7 км ад упадзення ракі ў Таганрогскі заліў Азоўскага мора. Чыг. станцыя. 81 тыс. ж. (1992). Машынабудаўнічая (кавальска-прэсавае, гандл. абсталяванне, рыбалавецкія судны), лёгкая, харч. прамысловасць. Гіст.-краязнаўчы музей.
У 10—11 ст. Азоў у складзе Тмутараканскага княства. Каля 1067 захоплены полаўцамі (назвалі яго Азак). З 13 ст. горад у Залатой Ардзе, з 1471 тур. ваен. крэпасць. У 1637—42 Азовам валодалі данскія казакі. У 1696 узяты войскамі Пятра І, у 1711 вернуты Турцыі. З 1739 у Расіі. У 1775—82 цэнтр Азоўскай губ., пазней ваен. крэпасць. З 1810 пасад Растоўскага пав. Екацярынаслаўскай губ.
т. 1, с. 171
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
ВУГЛІ́ ВЫКАПНЁВЫЯ,
цвёрдыя гаручыя карысныя выкапні асадкавага паходжання, прадукт пераўтварэння вышэйшых і ніжэйшых раслін. Маюць да 50% мінер. прымесей і вільгаць. Паводле ступені вуглефікацыі падзяляюцца на буры вугаль, каменны вугаль і антрацыт, у залежнасці ад зыходнага матэрыялу — на гумаліты, сапрагумаліты, гумасапрапеліты, сапрапеліты. Залягаюць звычайна ў выглядзе пластападобных пакладаў сярод асадкавых парод усіх узростаў, пачынаючы з дэвону. Складаюць 87,5% прагнозных рэсурсаў выкапнёвага паліва Зямлі; у сусв. паліўна-энергет. балансе займаюць каля 25%. Разведаныя сусв. запасы (3705 млрд. т) сканцэнтраваны пераважна ў Расіі, ЗША, КНР, Аўстраліі. Нязначныя радовішчы выяўлены ў Беларусі. Сыравіна для металург. і хім. прам-сці. Гл. таксама Вугальная прамысловасць.
т. 4, с. 285
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
oil1 [ɔɪl] n.
1. на́фта;
the oil industry на́фтавая прамысло́васць;
an oil refinery нафтаачышча́льны заво́д
2. ма́сла (тэхнічнае);
lubricating oil зма́зачнае ма́сла;
engine oil машы́ннае ма́сла
3. але́й (раслінны), ма́сла (мінеральнае);
coconut/sunflower/olive oil како́савы/слане́чнікавы/алі́ўкавы але́й;
cod liver oil ры́бін тлушч
4. pl. oils але́йныя фа́рбы;
paint in oils піса́ць але́ем
♦
pour oil on troubled waters утаймо́ўваць, супако́йваць хвалява́нне;
burn the midnight oil засе́джвацца за рабо́тай да глыбо́кай но́чы; працава́ць па нача́х
Англійска-беларускі слоўнік (Т. Суша, 2013, актуальны правапіс)
уклада́нне 1, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле дзеясл. укладаць 1 — укласці 1 (у 1–6 знач.).
2. Тое, што ўкладзена, змешчана ўнутр. Бандэроль з укладаннем.
3. Грашовая сума, укладзеная ў якую‑н. справу, якое‑н. прадпрыемства. Велізарныя ўкладанні іншаземнага капіталу ў рускую прамысловасць і вялікі рост дзяржаўнага доўгу іншаземнай буржуазіі ставілі царскую Расію ў залежнае становішча. «Полымя».
•••
Капітальныя ўкладанні — сродкі, якія дзяржава прызначае на капітальнае будаўніцтва.
уклада́нне 2, ‑я, н.
1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. укладаць 2 — укласці 2.
2. Разм. Сачыненне. Укладанне [Веранікі] па рускай літаратуры зачытвалі перад усім класам. Навуменка. З кіпы сшыткаў [Мар’я Іванаўна] выцягнула Нінін сшытак і зачытала ўрыўкі з яе ўкладання. Сапрыка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
го́рны I в разн. знач. го́рный;
г. ланцу́г — го́рная цепь;
~ныя лугі́ — го́рные луга́;
~ная краі́на — го́рная страна́;
~ныя лы́жы — го́рные лы́жи;
~ная прамысло́васць — го́рная промы́шленность;
~ная паро́да — го́рная поро́да;
○ ~ная хваро́ба — го́рная боле́знь;
г. воск — го́рный воск;
г. лён — го́рный лён;
г. хруста́ль — го́рный хруста́ль
го́рны II го́рестный, печа́льный
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
ствары́ць сов.
1. созда́ть;
с. умо́вы — созда́ть усло́вия;
с. пе́сню — созда́ть пе́сню;
с. хімі́чную прамысло́васць — созда́ть хими́ческую промы́шленность;
2. (сформировать) созда́ть, организова́ть, образова́ть, учреди́ть;
с. камі́сію па раззбрае́нні — созда́ть (организова́ть, образова́ть) коми́ссию по разоруже́нию;
3. соста́вить, образова́ть;
вертыка́льная і нахі́леная ~ры́лі тупы́ ву́гал — вертика́льная и накло́нная соста́вили (образова́ли) тупо́й у́гол
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)
бу́рны, ‑ая, ‑ае.
1. З бурамі; навальнічны. Расшумеліся цымбалы, Быццам Нарач бурным днём. Танк. З поўначы — холаду, сіверу бурнага Гусі на поўдзень ляцяць. Колас.
2. Які бушуе, бурліць. [Сярго:] На Каўказе ў нас, Там рэкі бурныя. Грымяць і выюць, Укрытыя пушыстай белай пенай, Аж рэха скрозь ідзе... Глебка. // Багаты падзеямі, неспакойны, хвалюючы. Пачалося ўсё ў той бурны трыццаты год, калі ў Навасёлках загаварылі аб калгасе. Шчарбатаў. // Які вельмі моцна праяўляецца, палкі, гарачы. Тапурыя чамусьці не падзяляў бурнай радасці Іліко. Самуйлёнак. Бурная была тая размова бацькі з сынам. Жычка.
3. Які імкліва праходзіць або развіваецца. Бурныя тэмпы развіцця прамысловасць □ Нарэшце і да нас на Чукотку прыйшла кароткая бурная вясна, а за ёй адразу ж і лета. Бяганская.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
каро́ль, караля, м.
1. Тытул манарха ў некаторых феадальных і буржуазных краінах. // Асоба, якая мае гэты тытул. // перан.; чаго або які. Манапаліст у якой‑н. галіне прамысловасць, буйны фінансіст. Нафтавы кароль. Кароль сталі. Біржавы кароль.
2. перан.; чаго або які. Пра таго, хто вылучаецца сярод іншых у якіх‑н. адносінах, у якой‑н. дзейнасці. — На сённяшні дзень у нашым раёне ўжо дзесяць ласёў! Я ўчора сам бачыў аднаго такога ляснога караля. Паслядовіч. Прызнаным усімі на дварэ каралём футбола быў сын інваліда Жорка Загорскі. Мележ. Дзед быў вясковым кавалём, кавальскай справы каралём. Рудкоўскі.
3. Другая па старшынству ігральная карта, на якой намалявана мужчынская фігура ў кароне. Званковы кароль. Віновы кароль.
4. Галоўная фігура ў шахматах.
•••
Кум каралю гл. кум.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
харчо́вы, ‑ая, ‑ае.
1. Які мае адносіны да харчу, харчавання. Харчовыя адходы. Харчовы рацыён. // Які ідзе ў ежу. Харчовыя прадукты. Харчовая бульба.
2. Звязаны з вытворчасцю, захаваннем і размеркаваннем прадуктаў харчавання. Харчовая прамысловасць.
3. Які мае адносіны да харчоў, прадуктаў харчавання. Харчовыя тавары. Харчовыя запасы. □ Пасля полудня Супрун прынёс Максіму харчовую перадачу з дому. Машара. // Звязаны з нарыхтоўкай, захаваннем, размеркаваннем і пад. прадуктаў харчавання. Лясная плошча, патрэбная для нармальнага існавання зуброў, няўхільна змяншалася. Харчовая база знікала. В. Вольскі. На стале было ўсё лепшае, што знайшлі на харчовым складзе: сала, цыбуля, банка рыбных кансерваў. Шамякін.
•••
Харчовая праграма СССР — важнейшая састаўная частка сацыяльна-эканамічнай стратэгіі партыі, разлічаная на павелічэнне вытворчасці сельскагаспадарчай прадукцыі і хутчэйшае бесперабойнае забеспячэнне насельніцтва краіны прадуктамі харчавання.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
го́рный в разн. знач. го́рны;
го́рное де́ло го́рная прамысло́васць;
го́рный хруста́ль мин. го́рны хруста́ль;
го́рный воск мин. го́рны воск;
го́рный лён мин. го́рны лён;
го́рный бара́н зоол. го́рны бара́н;
го́рная боле́знь мед. го́рная хваро́ба;
го́рная о́бласть го́рная во́бласць;
го́рное со́лнце мед. го́рнае со́нца;
го́рный хребе́т го́рны хрыбе́т;
го́рный институ́т го́рны інстыту́т;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)