ГРАНІ́Т

(італьян. granito літар. зярністы),

магматычная поўнакрышт. горная парода, багатая крэменязёмам. Адна з найб. пашыраных у зямной кары кантынентаў. Складаецца ў асноўным з кварцу, каліевага палявога шпату (артаклаз, мікраклін), кіслага плагіяклазу і слюды (біятыт, мускавіт). Структура раўнамерназярністая ці парфірападобная. Тэкстура масіўная. Колер ружовы, шэры, жоўты, белаваты, зеленаваты. Шчыльн. 2530—2720 кг/м³. Трываласць на сцісканне да 300 МПа. Існуюць 2 генет. групы граніту: магматычныя, якія ўзніклі ў працэсе крышталізацыі (расплавы) і ўтвораныя ў працэсе гранітызацыі. Адрозніваюць уласна граніт (10—60% плагіяклазу), гранадыярыт (65—90%) і плагіяграніт (больш за 90%). На Беларусі граніт пашыраны сярод парод крышт. фундамента. Выкарыстоўваецца як буд. і абліцовачны матэрыял.

У.Я.Бардон.

т. 5, с. 407

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

КУРФЮ́РСТЫ

(ням. Kurfürsten літар. князі-выбаршчыкі),

у «Свяшчэннай Рымскай імперыі» князі, якія з 13 ст. мелі права выбіраць герм. караля (імператара). З’явіліся ва ўмовах тэр. раздробленасці сярэдневяковай Германіі і аслаблення тут цэнтр. улады. Правы і асаблівыя прывілеі К. былі аформлены паводле Залатой булы (1356). Яны мелі поўную паліт. самастойнасць у межах імперыі, дыктавалі імператару ўмовы, якія той павінен быў выконваць. У 13 ст. К. былі свецкія князі Саксоніі, Брандэнбурга, Пфальца, кароль Чэхіі, архіепіскапы гарадоў Трыр, Кёльн і Майнц. У 17 ст. правы курфюрства атрымала Баварыя, у 18 ст. — Гановер, у 19 ст. — Вюртэмберг, Бадэн, Гесен-Касель, Зальцбург. Калегія К. перастала існаваць пасля ліквідацыі «Свяшчэннай Рымскай імперыі» (1806).

т. 9, с. 54

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ле́та

(гр. Lethe = літар. забыццё)

рака забыцця ў старажытнагрэчаскай міфалогіі, размешчаная ў падземным царстве (Аідзе); душы памёршых, якія напіліся з яе, забывалі аб сваім зямным жыцці;

кануць у Лету — быць забытым, бясследна знікнуць.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

рысарджыме́нта

(іт. Risorgimento -літар. адраджэнне)

1) нацыянальна-вызваленчы рух у Італіі, які завяршыўся ў 1870 г. утварэннем адзінай італьянскай дзяржавы;

2) вызваленчая барацьба італьянскага народа ў 1943—1945 гг. супраць нямецка-фашысцкіх захопнікаў.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

не́та

(іт. netto = літар. чысты)

1) вага тавару без упакоўкі (параўн. брута 1);

2) цана тавару, даход з вылікам скідак, расходаў (параўн. брута 2).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

шок

(фр. choc = літар. удар)

1) агульнае цяжкае расстройства функцый арганізма ў выніку псіхічнай або фізічнай траўмы;

2) стан крайняй разгубленасці (напр. маральны ш.).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

шорт-трэ́к

(англ. short track = літар. кароткая дарожка)

гонкі на каньках па маленькім крузе, абазначаным на хакейнай пляцоўцы (з 1998 г. — алімпійскі від спорту).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

вэ́ксаль

(ням. Wechsel = літар. абмен)

пісьмовае даўгавое абавязацельства ўстаноўленай законам формы, якое выдаецца пазычальнікам (вэксалядаўцам) крэдытору (вэксалетрымальніку) і дае апошняму права патрабаваць ад пазычальніка выплаты ва ўстаноўлены тэрмін пэўнай сумы грошай; від каштоўных папер.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

дайджэ́ст да́йджэст

(англ. digest = літар. кароткі выклад)

1) выданне, якое змяшчае адаптаваны выклад мастацкага твора;

2) перыядычнае выданне, якое перадрукоўвае (часта скарочана) матэрыялы з іншых выданняў;

3) скарочаны варыянт любой кнігі ў перыядычным друку.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

дэса́нт

(фр. descente = літар. апусканне, высадка)

1) высадка войск з самалётаў або караблёў на тэрыторыю праціўніка;

2) войскі, прызначаныя для высадкі або высаджаныя на тэрыторыю праціўніка для баявых дзеянняў (напр. марскі д., паветраны д.).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)