прызна́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; зак.
1. каго-што, у кім-чым і каго-што. Пазнаць па знешніх прыметах.
П. у сустрэчным старога знаёмага.
Яяе ледзь прызнала: так яна пастарэла.
2. што. Дапусціць рэальнасць, наяўнасць чаго-н., згадзіцца лічыць законным што-н.
П. чые-н. правы.
П. свае памылкі.
3. каго-што кім-чым або за каго-што. Палічыць, зрабіць якое-н. заключэнне пра каго-, што-н.
П. сваім важаком (за важака). Урач прызнаў яго здаровым.
П. факты правільнымі.
4. каго-што. Ацаніць каго-, што-н. па заслугах.
Яго творчасць спачатку не прызналі.
|| незак. прызнава́ць, -наю́, -нае́ш, -нае́; -наём, -наяце́, -наю́ць; -нава́й.
|| наз. прызна́нне, -я, н. (да 2—4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
учапі́цца, учаплю́ся, учэ́пішся, учэ́піцца; зак.
1. за каго-што, у каго-што. Моцна ўхапіцца за каго-, што-н. або ўплесціся за што-н., у што-н.
У. за борт машыны.
У. ў валасы.
2. за што. Зачапіцца за што-н.
Кручок вуды ўчапіўся за водарасці.
3. чым за што. Закрануць што-н. у час руху.
У. воссю калёс за шула варот.
4. перан., за што. Тое, што і ухапіцца (у 2 знач.).
У. за думку.
5. за кім-чым. Далучыцца самавольна, без папярэдняй згоды да тых, хто ідзе куды-н.
За намі ўчапіўся сабака.
|| незак. учэ́плівацца, -аюся, -аешся, -аецца (да 1 і 4 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
тым, суадноснае слова, састаўная частка складанага злучніка, часціца.
1. суадноснае слова. а) Ужываецца ў складаных сказах з даданымі дапаўняльнымі, калі апорнае слова галоўнага сказа кіруе як даданым сказам, так і займеннікам. Думы, мары мае!.. Ганаруся я тым, што навек заўладалі вы сэрцам маім. Куляшоў. Расправу чыніць польскае начальства пад тымі, хто браў панскае дабро ў маёнтках і сек панскі лес. Колас; б) Ужываецца ў складаных сказах з даданымі супастаўляльнымі, якія падпарадкоўваюцца пры дапамозе злучніка «чым». І чым больш аддаляліся, заміралі гукі, тым больш вастрэйшая станавілася туга. М. Ткачоў. Чым бліжэй чулася сустрэча з .. [вёскай], тым больш расла трывога. Мележ; в) Ужываецца перад членамі простага сказа, якія супастаўляюцца пры дапамозе злучніка «чым», каб падкрэсліць большую ступень праяўлення прыкметы (звычайна перад вышэйшай стуценню прыслоўя або прыметніка). Пачалі браты церабіць прасекі.. Але дзе там! Чым далей, тым лес гусцей. Якімовіч. Чым госць радзейшы, тым мілейшы. Прыказка.
2. З’яўляецца састаўной часткай складаных падзельных злучнікаў «між тым, як», «перад тым, як», «тым больш (болей), што». Перад тым, як разысціся, закончыўшы паход, Нупрэй сабраў у лесе на прывале агульны сход. Колас. Мурашовай вельмі не хочацца адставаць ад Каці, тым больш, што лічыцца яна спрактыкаванай фармоўшчыцай. Скрыган.
3. часціца ўзмацняльная. Ужываецца з прыметнікамі і прыслоўямі вышэйшай ступені, каб падкрэсліць большую ступень праяўлення прыкметы. [Галчанаў:] — Калісьці ў вашым садзе пад бэраю была лавачка, яна цэлая? [Кулёнак:] — Там цяпер новая. Тая струхлела. — Тым лепш, калі новая. Васілёнак.
•••
Між тым — у той час, тым часам.
Разам з тым гл. разам.
Тым больш гл. больш.
Тым не менш (меней) гл. менш.
Тым часам гл. час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
напрасі́цца, -рашу́ся, -ро́сішся, -ро́сіцца; зак.
1. Просьбамі і намёкамі дабіцца запрашэння на ўдзел у чым-н.
Н. ў госці.
2. на што. Сваімі паводзінамі выклікаць якія-н. адносіны да сябе.
Н. на камплімент.
3. (1 і 2 ас. не ўжыв.). Узнікнуць, з’явіцца.
Напрасілася рашэнне.
|| незак. напро́швацца, -аюся, -аешся, -аецца.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
паве́рыць, -ру, -рыш, -рыць; зак.
1. каму-чаму і ў каго-што. Прыняць на веру што-н., стаць перакананым у кім-, чым-н.
П. у перамогу.
Паверце, ён не памыляецца тут.
Мы ў яго паверылі.
2. каму-чаму. Прыняць за праўду што-н., чые-н. словы.
П. чуткам.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падкапа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е; -а́ны; зак.
1. што. Раскапаць зямлю знізу пад чым-н.
П. слуп.
2. што і чаго. Накапаць, выкапаць у дадатак (разм.).
П. бульбы на вячэру.
|| незак. падко́пваць, -аю, -аеш, -ае.
|| наз. падко́п, -у, м., падко́пванне, -я, н. і падко́пка, -і, ДМ -пцы, ж.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
падсу́дны, -ая, -ае.
1. Які падлягае суду (наогул або ў дадзенай судовай інстанцыі).
Падсудная справа.
2. у знач. наз. падсу́дны, -ага, мн. -ыя, -ых, м.; падсу́дная, -ай, мн. -ыя, -ых, ж. Чалавек, які абвінавачваецца ў чым-н. і знаходзіцца пад судом.
|| наз. падсу́днасць, -і, ж. (да 1 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пазаго́ртваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. што. Горнучы, згрэбці ў адно месца ўсё, многае.
П. вуголле ў пячурку.
2. каго-што. Ахінуць, абкруціць з усіх бакоў усё, многае ці пакрыць чым-н. сыпкім усё, многае.
П. пакункі.
П. бульбу прыскам.
3. што. Закрыць усё, многае.
П. кнігі.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
пазастаўля́ць, -я́ю, -я́еш, -я́е; -я́ны; зак.
1. што. Заняць паверхню чаго-н. нейкай колькасцю якіх-н. прадметаў.
П. пакоі мэбляй.
2. каго-што. Закрыць, загарадзіць усё, многае ці ўсіх, многіх чым-н. пастаўленым.
П. дзверы шафамі.
3. што. Паставіць усё, многае за што-н.
П. кнігі за шкло.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)
панаця́гваць, -аю, -аеш, -ае; -аны; зак.
1. што. Нацягваючы, напяць усё, многае.
П. вяроўкі.
2. што. Надзець на сябе многа чаго-н., накрыцца чым-н. — пра ўсіх, многіх (разм.).
Дзеці панацягвалі на сябе коўдры.
3. чаго. Прыцягнуць, прынесці за некалькі прыёмаў вялікую колькасць чаго-н. (разм.).
П. галля.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (І. Л. Капылоў, 2022, актуальны правапіс)