святлафі́льтр, ‑а, м.

Спец. Цела з неаднолькавай празрыстасцю для розных частак спектра, якое паглынае прамені пэўнага колеру і прапускае іншыя.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

сферо́ід, ‑а, М ‑дзе, м.

Спец. Цела, якое ўтвараецца вярчэннем эліпса вакол яго малой восі; сплюшчаны шар, паверхня такога шара.

[Ад грэч. sphaira — шар і eidos — від.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

хулаху́п, ‑а, м.

1. Гімнастычны абруч, які круцяць вакол тулава.

2. Фізічныя практыкаванні, кручэнне абруча вакол цела без дапамогі рук.

[Ад hula — назва палінезійскага народнага танца і англ. hoop — абруч.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

эксуда́т, ‑у, М ‑даце, м.

Спец. Вадкасць, якая выдзяляецца пры запаленні з невялікіх сасудаў у тканкі або поласці цела; выпат.

[Ад лац. exsudo — выдзяляю.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

эмбалі́я, ‑і, ж.

У медыцыне — закупорванне крывяноснага сасуда якой‑н. густой часцінкай, занесенай крывёю з адной часткі цела ў другую.

[Ад грэч. embolē — укідванне, укліньванне.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

апацэ́нтр

(ад апа- + цэнтр)

астр. пункт арбіты нябеснага цела, які найбольш аддалены ад цэнтральнага цела.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

рэінкарна́цыя

(ад рэ- + інкарнацыя)

падарожжа душы з цела ў цела (паводле некаторых усходніх рэлігійных дактрын).

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)

Труп ‘ мёртвае цела чалавека або жывёлы’ (ТСБМ, Нас., Багушэвіч, Байк. і Некр., Ласт., Федар. 4; уздз., Мат.; віл., Сл. ПЗБ), ‘тулава’ (уздз., уласн. інфарм.): …паненкам — крылушкі… А я мужык глуп — мне ўвесь труп (Бел. казкі), ‘прах, астанкі’: адзежа трупам узялася (Нас.), ‘гніль’ (Багушэвіч, Байк. і Некр.): труп яго бяры — праклён (Вушац. сл.), ст.-бел. трупъ ‘мёртвае цела’, зборн. трупие ‘целы мёртвых’ (ГСБМ), трупъ ‘тс’: страшно было трупу московского гледѣти (17 ст., Карскі 2-3, 316); stojaczy na trupi (Хроніка Быхаўца). Укр. труп ‘мёртвае цела, мярцвяк’, рус. труп ‘тс’, ‘тулава’, ‘струп’, стараж.-рус. трупъ ‘мёртвае цела’, ‘ствол дрэва, пень’, польск. trup, н.-луж. tšup ‘мярцвяк’, в.-луж. trup ‘струп’, ст.-чэш. trup ‘пень’, ‘ствол’, чэш. trup, славац. trup ‘тулава, корпус’, славен. trúp ‘тулава’, ‘корпус карабля’, харв. trûp, серб. труп ‘тс’, ‘пень, калода’, макед. труп ‘тулава’, ‘мёртвае цела’, ‘пень, пацурбалак’, ‘даўбешка’, балг. труп ‘тулава’, ‘ствол дрэва’, ‘мёртвае цела’, ст.-слав. троупъ ‘мёртвае цела’, зборн. троупиѥ. Прасл. *trupъ роднаснае літ. traupùs ‘крохкі’, trupė́ti ‘крышыцца, гніць, драбніцца’, trùpas ‘старац’, ст.-прус. trupis ‘калода’ — на думку Мілеўскага (SOc, 18, 29), запазычана з польскай; лат. satrupēt ‘гніць, згніваць’, ‘спарахнець’, ст.-грэч. τρΰπη ‘дзірка’, τρυπάω ‘свідрую’, якія ўзыходзяць да і.-е. *trou‑po‑/‑s ‘пень, калода’ < і.-е. *ter‑/*treu̯/*trou̯‑ ‘церці, расціраць’, ‘свідраваць’ (Фасмер, 4, 109; Голуб-Копечны, 392; Брукнер, 578; Младэнаў, 640; Буга, РФВ, 75, 151; Скок, 3, 516; Каруліс, 2, 433; ЕСУМ, 5, 657; Сной₂, 789; Борысь, 645). Паводле Махэка₂ (655), прасл. *trupъ мела першаснае значэнне ‘спарахнелы ствол дрэва’, параўн. каш. trëpa ‘спарахнелае бервяно, асабліва ў тарфянішчы’ (SEK, 5, 166), польск. trupieć ‘трухлявець, дзеравянець’. Гл. таксама меркаванні пра зыходнае значэнне ‘частка, кавалак’ на падставе балг. разтру́пя ‘парубаць дрэва на часткі’ (Новое в рус. этим., 239), параўн. таксама харв. rastrupati ‘разбіць на кавалкі’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

АРБІ́ТА ў астраноміі, траекторыя руху нябеснага цела ў касм. прасторы. У найпрасцейшым выпадку прыцягненне двух целаў, адно з іх рухаецца адносна другога паводле Кеплера законаў па кеплеравай (няўзбуранай) арбіце, што мае форму эліпса, у фокусе якога знаходзіцца цэнтр. цела S.

Арбіта цела ляжыць у нязменнай плоскасці, што праходзіць праз пачатак каардынат (цела S). Лінія SN перасячэння плоскасці арбіты з асн. каардынатнай плоскасцю (плоскасцю экліптыкі) наз. лініяй вузлоў. Няўзбураную арбіту вызначаюць элементы: i — нахіл арбіты да плоскасці экліптыкі і Ω — даўгата ўзыходнага вузла (становішча арбіты ў прасторы); a — вял. паўвось і e — эксцэнтрысітэт (памеры і форма арбіты); w — вуглавая адлегласць перыцэнтра П ад узыходнага вузла (становішча арбіты ў яе плоскасці); Т — момант праходжання цела праз перыцэнтр. Адхіленні рэальнай арбіты ад кеплеравай наз. ўзбурэннямі (гл. Узбурэнні нябесных целаў). Для вызначэння элементаў узбурэнняў арбіце неабходны сістэматычныя назіранні (астраметрыя, радыёлакацыя, аптычная лакацыя).

т. 1, с. 457

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

дрыго́тка, ‑і, ДМ ‑тцы, ж.

Разм.

1. Тое, што і дрыжыкі. З дрэў усё часцей і часцей кроплямі падала вада, і дрыготка ўсё больш ахапляла цела. Галавач. У самога Кірэя дрыготка б’е цела — ці то ад ранішняй свежасці, ці ад нервовай напружанасці. Дамашэвіч.

2. Перарывістасць (у голасе, гуках). Дрыготка ў голасе.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)