Адміністрацыйная ўстанова або орган установы, арганізацыі і пад., які кіруе пэўнай галіною гаспадарчай, навуковай, ваеннай і іншай дзейнасці. Цэнтральнае статыстычнае ўпраўленне. Упраўленне чыгункі. □ Ужо мінуліся суткі, як камісар пакінуў ўпраўленне палітычнай прапаганды фронта.Лынькоў.//Будынак, памяшканне, у якім знаходзіцца такая ўстанова або такі орган. [Васіль Пятровіч і Барушка] выйшлі з упраўлення і закрочылі па пустэльнай плошчы Свабоды.Карпаў.//Разм. Супрацоўнікі такой установы або такога органа. Упраўленне выехала на ўборку бульбы.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Каплі́ца, каплічка ’невялікі царкоўны або касцельны будынак з іконамі без алтара’, ’малельня’ (ТСБМ, Грыг., Гарэц., Мядзв., Сцяшк., Бяс.; Сержп. Грам.; Бір. Дзярж.; ганц.Сл. паўн.-зах.). Ст.-бел.каплица (канец XV ст.) запазычана са ст.-польск.kaplica ’бакавая частка касцёла, пакой, у якіх адпраўляецца набажэнства’ < ст.-чэш.kapla, kaplicě < с.-в.-ням.kápelle < ст.-в.-ням.kapëlla < с.-лац.capella ’плашч’, у прыватнасці ’плашч св. Марціна з г. Тур (Францыя)’ як ’рэліквія і месца захоўвання яе’ > ’невялікая святыня’ (Слаўскі, 2, 56).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Сло́пы ‘пахілы’: слопая страха (мін., Сл. ПЗБ); таксама тапонім Слопішча (Жучк., КТС). Фармальна слова можна звязаць з рус.ослоп ‘дубіна, кругляк; дурань’, дыял.ослопи́на ‘доўгая жардзіна’, стараж.-рус.ослопъ ‘дубіна, палка’; далей параўноўваюць з славен.poslȏpje ‘будынак’ (Міклашыч, 432); супраць супастаўлення з *chlopati ‘ляскаць, бразгаць’, як гэта меркаваў Мацэнаўэр (LF, 12, 172), Фасмер (3, 161). Бязлай (3, 91) дапускае роднасць з літ.slaptú, paslaptú ‘тайнік, сховішча’, лат.slapsts ‘кут, сховішча’. Але словаўтварэнне (меркаваўся б дзеяслоў *слопіць) і семантыку вытлумачыць цяжка.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
да́чаIIж
1. (будынак) Wóchenendhaus n -es, -häuser; Lándhaus n, Sómmerhaus n; Dátscha f -, -s, Dátsche f -, -n;
2. (дачная мясцовасць) Sómmerfrische f -;
на да́чы auf dem Lánde;
на да́чу aufs Land
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
асе́лы
1. (які зляжаўся, стаў ніжэйшы) ábgesackt; éingesunken;
2. (які апаў, апусціўся) ábgelagert;
3. (які знайшоў сабе пастаяннае прыстанішча) sésshaft [ánsässig] geworden;
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
Аві́н ’будынак для сушкі снапоў’ (ДАБМ, Касп.), авин, аввинь (Лысенка, СПГ) ’тс’, овин ’будоўля для захоўвання і малацьбы снапоў’ (Мат. Смал.), ovinʼ ’будынак для сушэння збожжа (паўд.-бел.)’ (Смул.). Рус.овин, укр.овин, ст.-рус.овинъ. Нельга гаварыць пра генетычныя суадносіны з літ.jáuja ’амбар’, лат.jauja ’гумно’, ст.-іран.yəvīn ’збожжавае поле’, бо літ.jáuja суадносіцца з javai ’збожжа’, ст.-іран.yəvīn з yava‑ ’тс’. Генетычна тоеснай назвы збожжа славянскія мовы не ведаюць: гл. Брукнер, KZ, 45, 307. Арэал слова авін абмежаваны (толькі частка ўсходнеславянскіх дыялектаў). Даводзіцца меркаваць аб запазычанні: авін < ст.-іран.yəvīn. Геаграфія гэтага слова гаворыць таксама ў карысць іранскай крыніцы. Слова пашырылася з тэрыторыі на ўсход ад сярэдняга цячэння Дняпра, дзе, як вядома, існаваў іранскі субстрат. У карысць генетычнай сувязі авін з пералічанымі балтыйскімі і іранскімі словамі выказваюцца Бернекер, 455; Траўтман, 107; Мюленбах-Эндзелін, 2, 97; Фрэнкель, 192; Майргофер, 3, 10. Думка Ільінскага, РФВ, 74, 136; Slavia, 262, пра непасрэдную генетычную сувязь авін з і.-е.au̯ (au̯es? — параўн. Покарны, 86) ’грэць’ неверагодная, ён, аднак, справядліва аспрэчвае думку Карскага, Белорусы, 133, аб цюркскім паходжанні слова і лічыць, што цюркскае слова (тат.avyn) мае рускае паходжанне. Таксама Фасмер, 3, 114.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
балага́н
(рус. балаган, ад перс. bālāhānä = верхні пакой, балкон)
1) часовы будынак з дошак, фанеры, парусіны для выступлення самадзейных артыстаў, кірмашовага гандлю;
2) даўні народны вандроўны тэатр;
3) перан. што-н. несур’ёзнае, штукарскае, шумнае.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)
Úmbau
m
1) -(e)s, -e перабудо́ва (дзеянне)
die Stadt war im Úmund Áusbau begríffen — го́рад перабудо́ўваўся і пашыра́ўся
2) -(e)s, -ten перабудава́ны дом (будынак)
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)
БА́ЎМАНІС
(Baumanis) Яніс Фрыдрых Аляксандр (4.6.1834, Рыга — 31.3.1891),
латышскі архітэктар. Вучыўся ў Будаўнічай акадэміі ў Берліне (1860—62) і Пецярбургскай АМ (1862—63). Пабудаваў у Рызе больш за 50 даходных дамоў і грамадскіх будынкаў, у дэкоры якіх выкарыстоўваў формы архітэктуры рэнесансу і класіцызму (Дом ліфляндскага дваранства, цяпер будынак урада Латвіі, 1863—67, у сааўт. з Р.Пфлугам; Аляксандраўская гімназія, 1874, цяпер кансерваторыя) і інш.
Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)
АМЕНЕМХЕ́Т III,
егіпецкі фараон [каля 1844—1797 да н.э.] эпохі Сярэдняга царства (XII дынастыя). Пры ім інтэнсіўна будаваліся храмы, былі расшыраны медныя руднікі на Сінайскім п-ве, у выніку ірыгацыйных работ у Фаюмскім аазісе створана штучнае Мерыдава воз., узведзены вял.будынак у Фаюме, названы грэкамі Лабірынтам (прыраўноўваўся да сямі дзівосаў свету), 2 піраміды. Праўленне Аменемхета III — перыяд т.зв. другога росквіту Егіпта.