Verbum

анлайнавы слоўнік

пры́ма, ‑ы, ж.

1. Першая ступень гамы, а таксама галоўны тон трохгучча.

2. Інтэрвал у межах адной ступені гукарада.

3. Вядучая партыя, якая выконваецца на адным з групы інструментаў у інструментальным ансамблі. // Асоба або інструмент, якія выконваюць вядучую партыю ў ансамблі.

4. Разм. Тое, што і прымадонна. Вядома, з першых жа спевак увесь ансамбль аднадушна прызнаў Тамару Асколкіну першай — прымай ансамбля. Ракітны.

[Ад лац. prima — першая.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

распластава́нне, ‑я. н.

1. Дзеянне паводле знач. дзеясл. распластаваць; дзеянне і стан паводле знач. дзеясл. распластавацца.

2. перан. Падзел на сацыяльныя групы, класы і пад. Ідэйна-класавае распластаванне беларускай дарэвалюцыйнай інтэлігенцыі, класавую дыферэнцыяцыю беларускага дарэвалюцыйнага сялянства — усяго гэтага, так яснага нам сёння, паэт у сваім часе не разглядзеў. Лойка. [Андрэй:] — Пасля спынення партызанскай барацьбы адбылося пэўнае класавае распластаванне ў вёсцы. Падняло галаву кулацтва. Пестрак.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

стажа́р, ‑а, м.

1. Уваткнуты ў зямлю шост, вакол якога кідаецца стог. [Другі спадарожнік:] — Дык гэта Сымонаў хутар? А дзе ж яго гумно? — Вунь там, мусіць, — паказаў першы рукой убок, за хату, дзе тырчаў голы стажар. Галавач.

2. звычайна мн. (стажа́ры, ‑жар). Народная назва групы з блізка размешчаных зорак у сузор’і Цяльца. Ночкай вынікнуць стажары, І бяздонныя амшары Зоркі высцелюць руном. Колас.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

труп, ‑а, м.

Мёртвае цела чалавека або жывёлы. Немцы схлынулі, кінуліся наўцёк; у лагчыне засталіся групы. Мележ. Зграі крумкачоў ляталі ў паветры, апускаліся сям-там на гарачых папялішчах і завіхаліся на трупах жывёлы, загінуўшай у дыме, у агні. Лынькоў.

•••

Жывы труп — пра вельмі слабога, худога, хворага, блізкага да смерці чалавека.

Толькі цераз мой труп — форма пратэсту супраць якога‑н. непажаданага дзеяння.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

уніфо́рма, ‑ы, ж.

1. Форменнае адзенне (аднолькавае для ўсіх людзей якой‑н. групы). Вайсковая уніформа. □ Следам за Трусам я праціснуўся ў цямнейшы куток, дзе мы і ўладзіліся.. на ўвесь вечар, пацеючы ў сваіх жоўтых паўкажушках, якія былі ў той час нейкай своеасаблівай студэнцкай уніформай. Лужанін.

2. зб. У цырку — персанал, адзеты ў спецыяльныя аднолькавыя касцюмы, які абслугоўвае арэну ў час выступлення артыстаў.

[Фр. uniforme.]

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

Валачо́бнік ’адзін з групы песняроў, што хадзілі па хатах у велікодныя дні’ (БРС, Мядзв., Грыг., Шн., Гарэц., КЭС, Інстр. II). Рус. волочебник, волочобник ’тс’, укр. волочиння ’хаджэнне на вялікдзень’, Існуе вялікая колькасць варыянтаў гэтай назвы; параўн. валачэбнік (< валачэба), валачоўнік (< валачоўе), валачоннік (< валачонне), валачыннік (< валачынне). Валачобнік да валачыцца (Крукоўскі, Уплыў, 60) праз *валачоба ’хаджэнне на вялікдзень’ (параўн. хвароба).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Вяза́ць. Ст.-рус. вязати, рус. вяза́ть, укр. вʼяза́ти, польск. wiązać, чэш. vázati, ст.-слав. вѧзати, балг. ве́жа, ве́звам, серб.-харв. ве́зати і г. д. Прасл. *vezati, *vežǫ (*vęzi̯ǫ) ’тс’ і *vęzti, *vęzǫ (параўн. ц.-слав. оувѧзти, ст.-чэш. viezti vazu). Паходжанне ўсёй групы слоў не вельмі яснае. Агляд этымалогій гл. у Фасмера, 1, 374. Параўн. Махэк₂, 679.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Га́рац ’гарнец’ (Жд. 1). У аснове ляжыць запазычаная з польск. мовы (параўн. і выбухное ґ) лексема га́рнец ’тс’ (гл.), якая ва ўскосных склонах мае формы р скл. га́рца, мн. л. га́рцы, якія ўтварыліся ў выніку спрашчэння групы зычных (га́рнца > га́рца; га́рнцы > га́рцы). Ад гэтай новай асновы ўтварылася форма наз. скл. га́рац. Гл. га́рнец, га́рчык. Параўн. і ўкр. га́рець ’тс’.

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

Стажа́ры ‘сузор’е Вялікая Мядзведзіца’ (мін., зах.-маг., ЛА, 2; Стан.), ‘групы блізка размешчаных зорак у сузор’і Цяльца’ (ТСБМ, Байк. і Некр., Сцяшк.), стажэ́рка ‘Плеяды’ (Касп.). Укр. стожа́ри ‘сузор’е Плеяды’, рус. стожа́ры ‘сузор’е Плеяд, Вялікай Мядзведзіцы’. Паводле Фасмера (3, 764), перанос з стажар (гл.); паводле ЕСУМ (5, 424), гэта другаснае збліжэнне на базе старой назвы Плеяд Валасажа́р (гл.).

Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)

ГЛУТАТЫЁН,

γ-L-глутаміл-L-цыстэінгліцын, C₁₀H₁₇O₆N₃S, унутрыклетачны трыпептыд, складзены з астаткаў трох амінакіслот — глутамінавай, цыстэіну і гліцыну. Ёсць у высокіх канцэнтрацыях практычна ва ўсіх жывых клетках. Мае важнае значэнне для акісляльна-аднаўленчых рэакцый у сувязі са здольнасцю сульфгідрыльнай групы (-SH) цыстэіну акісляцца з утварэннем дысульфіднага мастка. Асн. функцыя глутатыёну — захаванне SH-групы бялкоў у адноўленым стане. Выконвае спецыфічную ролю пры разбурэнні таксічнага перакісу вадароду, аднаўленні акісленай формы аскарбінавай к-ты. Служыць кафактарам асобных ферментаў, асабліва пратэінаў, адыгрывае пэўную ролю ў транспарце амінакіслот праз клетачныя мембраны. Глутатыён атрымліваюць з дражджэй і сінтэтычна; выкарыстоўваюць пры біяхім. даследаваннях, кансерваванні крыві.

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)