Падла́сы ’з белай поўсцю на жываце (звычайна пра карову)’ (ТСБМ, Бяльк., Шат.), ’жаўтаваты, светла-руды’ (Гарэц., Некр., Мал.), ’аб сабаку: плямісты або з белай спіной ці белым жыватом’ (Федар.), подла́сы ’падласы’ (ТС), падла́сівенькі ’тс’ (Сл. ПЗБ). Рус.падла́сый ’цёмна-гняды з падпалінамі’, укр.підла́сий ’з белым жыватом’; далей рус.ла́са ’пляма прадаўгаватай формы, ільсняная пляма; паласа ад праса’, ла́сить ’пакідаць плямы’. Паводле Фасмера (2, 460), роднаснае літ.lãšas ’пляма’, лат.làse ’кропля, пляма, крапінка’ (гл. таксама Бернекер, 1, 691; Міклашыч, 160; Мацэнауэр, 9, 189). Збліжэнне з лат.lãpsa ’месца’ (Мее–Эндзелін, 2, 440); Фасмер (там жа) лічыць менш верагодным.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Прыста́нак, прыста́нішча, прыста́нне ’месца, дзе можна прыстаць, прытуліцца; часовае жыллё’ (парыц., Некр.; Бяльк., ТСБМ), прыста́нак ’чыгуначны прыпынак’ (Жд. 2), прыста́н ’прыпынак, прытулак’ (Бяльк.), прыстані́вка ’пабудова са сценамі для гаспадарчых прылад’ (жыт., ДАБМ). Дэрываты ад асновы цяп. часу дзеясловаў прыста́ць і прыста́ну (гл. стаць). Шматлікія вытворныя і ў іншых славянскіх мовах, параўн. рус.приста́нище ’прыстанак, прытулак’, харв.prìstan, prìstanište ’прыстань, порт’, славен.pristȃn, pristanišče ’прыстань, порт’, балг.при́стан ’прыстань, прытулак’, пристанище ’порт’, ст.-слав.пристаниште ’прытулак’. Найбольш дакладная паралель у польск.przystanek ’прыпынак’. Варбат (Слав. языкозн., IX, 70) мяркуе пра магчымае прасл.*pristanъ/ь. Гл. таксама Сной₂, 579.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Се́дзілка, се́дзелка, се́дзялка ‘сядзенне ў прасніцы’ (паст., віл., Сл. ПЗБ), ‘стойка для дзяцей’ (круп., Сл. ПЗБ), ‘сядзенне ў прыстасаванні для пад’ёму бортніка’ (рагач., Сл. ПЗБ), седа́лка ‘крэсла для малога дзіцяці’ (ТС), се́дзелко ‘услончык, месца для сядзення’ (ТС), се́дзела, се́дзелка ‘частка прасніцы, на якой сядзяць’ (віл., Шатал.). Славен.sedélo, балг.седело. Прасл.*sědědlo, паводле Варбат (Морфон., 213), дэрыват ад прасл.*sěděti ‘сядзець’. Лаўчутэ (Балтизмы, 131) адносіць слова да балтызмаў, параўн. лат.sêdela ‘крэсла, сядзенне’, дыял.sêdelis ‘сядзенне ў ільномялцы’, што не мае падстаў; хутчэй, запазычанне з беларускай мовы, параўн. макед.седил ‘верхняя частка сядла’, седало ‘сядзенне’, балг.седа́лка ‘тс’ і інш.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Ста́цыя ‘станцыя’ (гродз., Сл. ПЗБ), ст.-бел.стацыя, стацэя ‘пастой, месца адпачынку’, ‘забеспячэнне’ (Ст.-бел. лексікон), стацея: стацеи давати/поднимати ‘прымаць і карміць князя з яго світаю ў час паездак па правінцыі, а таксама яго пасланцоў і даваць ім фурманкі для праезду ў наступны маёнтак’ (Сташайтэне, Абстр. лекс., 130). З лац.statio ‘пастой’ праз ст.-польск.stacyja, польск.stacja ‘пастой, прыпынак, станцыя’ (Булыка, Лекс. запазыч., 84; Сл. ПЗБ, 4, 583). Сюды ж стаце́йка ‘чыстая палавіна хаты’ (Сцяшк. Сл.), што адлюстроўвае захаванне старой семантыкі, параўн. станцыя (гл.), польск.stacja ‘кватэра’ і інш. Гл. Брукнер, 512; Фасмер, 3, 746, 748; ЕСУМ, 5, 396, 403.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Таніна́ ’танчыня’ (Ян.), ’тонкасць’ (Бяльк.), ’тонкая галінка’ (мёрск., ЛА, 1), таніня́ ’тонкасць, танклявасць’ (Варл., Барад.). Параўн. укр.тонина́ ’тс’. Дублетныя адпрыметнікавыя ўтварэнні ад тонкі (гл.) як вынік канкурэнцыі блізкіх па семантыцы суф. ‑ін‑а і ‑ін‑я, проціпастаўленых на частцы моўнай тэрыторыі; апошні мае пераважна паўночную арыентацыю, што, паводле Сцяцко (Афікс. наз., 138), звязана з націскам на аснове, параўн. танкі́ ’тонкі’ (вільн., паст., мядз., Сл. ПЗБ). Станкевіч (Язык, 634) беспадстаўна меркаваў, што мае месца семантычная дыферэнцыяцыя таніна (ад танны, гл.) і таніня (ад тонкі, гл.). Пра пашырэнне суф. ‑ін‑я ў літаратурнай мове гл. Пацюпа ў Станкевіч, Язык, 1169–1170.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тэа́тр ‘род мастацтва, прадстаўленне відовішчаў’, ‘памяшканне са сцэнай і залам’, ‘месца важных падзей’ (ТСБМ, Пятр.), тэа́тар, тэа́тр (Некр. і Байк.), ст.-бел.театръ, театрумъ ‘тэатр, сцэна, памост’ (1638 г). Запазычана або са ст.-польск.teatr, teatrum, якія праз лац.theātrum узыходзяць да ст.-грэч.θέατρου, іян.υέητρον ‘гледачы, публіка ў тэатры’, ‘прадстаўленне’, або непасрэдна ад лац.theātrum, пра што сведчыць ранняя фіксацыя ў старабеларускай мове формы театрумъ (Булыка, Лекс. запазыч., 167). Прысутнічае не ва ўсіх славянскіх мовах, параўн. чэш.divadlo, славац.divadlo, харв.gledalîšte, што тлумачаць уплывам пурыстычных тэндэнцый (Чарных, 2, 231–232; ЕСУМ, 5, 534; Скок, 1, 568; Фасмер, 4, 34).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
пункт
(лац. punctum = кропка)
1) месца ў прасторы, якое прызначана для чаго-н. ці чым-н. адрозніваецца ад іншых (напр. населены п., камандны п.);
2) невялікі раздзел, асобнае палажэнне якога-н. тэксту (напр. пяты п. інструкцыі);
3) момант у развіцці падзей, дзеяння (напр. кульмінацыйны п.);
4) тэмпературная мяжа, пры якой рэчыва змяняе свой стан (напр. п. кіпення, п. плаўлення);
5) адзінка вымярэння ў друкарскай сістэме, роўная 0,376 мм; 1/48 частка друкарскага квадрата.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
цэнтр
(лац. centrum, ад гр. kentron = вастрыё цыркуля)
1) пункт дакладна ў сярэдзіне фігуры;
2) сярэдзіна, сярэдняя частка чаго-н.;
3) частка, звычайна сярэдняя, горада, пасёлка, дзе размешчаны асноўныя адміністрацыйныя ўстановы;
4) месца сканцэнтравання якой-н. дзейнасці;
5) горад, буйны населены пункт, які мае адміністрацыйнае, культурнае значэнне для якой-н. мясцовасці, краіны;
6) вышэйшы орган кіравання якой-н. дзейнасцю;
7) стальны конус, які прызначаны для падтрымкі загатовак пры іх апрацоўцы на станку.
Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г.)
ośrodek
ośrod|ek
м.
1. цэнтр; сярэдзіна; асяродак;
być ~kiem zainteresowania — быць цэнтрам зацікаўленасці;
~ek wypoczynkowy — курорт; месца адпачынку;
~ek zdrowia — медпункт (медыцынскі пункт);
~ek handlowy — гандлёвы цэнтр;
~ek przemysłowy — прамысловы цэнтр;
~ek rozliczeń (rozliczeniowy) — разліковы цэнтр;
~ek gospodarczy — эканамічны цэнтр;
~ek chleba — мякіш хлеба
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
дарэ́чыпрысл.
1. (да месца, якраз у патрэбны час) zur réchten Zeit; geráde recht;
гэ́та для мяне́ ве́льмі дарэ́чы das kommt mir sehr gelégen;
2. (адначасова, заадно) bei díeser Gelégenheit;
дарэ́чы, зайдзі́ і па кні́гі bei díeser Gelégenheit kannst du gleich die Bücher mit hólen;