ГАСТРАФІЛЁЗЫ,

інвазійная хвароба няпарнакапытных жывёл, пры якой пашкоджваецца стрававальны шлях. Выклікаецца лічынкамі аваднёў з роду Gastrophilus. Пашыраны ўсюды. На Беларусі адзначаюцца ў коней. Развіваюцца авадні па тыпе поўнага ператварэння, на працягу года маюць адну генерацыю.

Жывёлы заражаюцца летам, пераважна на пашы. У яйцах, якія самкі аваднёў адкладваюць у поўсць жывёл, фарміруюцца лічынкі і пранікаюць у слізістую рота, дзе растуць і ліняюць, пасля чаго прымацоўваюцца ў страўнікава-кішачным тракце і паразітуюць 8—9 месяцаў. У хворых жывёл парушаецца страваванне, зніжаецца ўкормленасць і працаздольнасць; пры значнай інвазіі жывёла гіне.

т. 5, с. 84

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

ра́дасць ж.

1. (чувство удовольствия, удовлетворения) ра́дость; отра́да; (чувство торжества, восторга) ликова́ние ср.;

2. (радостное событие) ра́дость;

у нас сяго́ння р. — у нас сего́дня ра́дость;

не по́мніць сябе́ ад ~ці — не по́мнить себя́ от ра́дости;

◊ абяца́нка-цаца́нка, а ду́рню р. — погов. обе́щанного три го́да ждут

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

ралля́

1. Узаранае поле (БРС). Тое ж ралле́ (Мсцісл. Бяльк.), раллё (Віц. Шэйн БП., 783, Крыч., Слаўг.), ральба́, ра́ліва, раццё (Слаўг.), ралья (Воран., Жытк., Кап., Навагр., Нясв., Рэч., Сал., Стол., Шчуч.), раля́ (Зэльв., Рэч., Хойн.), роля (Ваўк. Сцяшк., Нас., Пін. Булг., 198), ролья (Пін. Булг., 198), роль (Нас. АУ, Я. Колас. Паэмы, 1946, 281).

2. Пар, зямля, якую не аралі на працягу года (Бых.).

Беларускія геаграфічныя назвы. Тапаграфія. Гідралогія. (І. Яшкін, 1971, правапіс да 2008 г.)

небольшо́й невялі́кі, малы́; (незначительный) нязна́чны; (непродолжительный) каро́ткі, нядо́ўгі;

небольша́я наде́жда мала́я (невялі́кая) надзе́я;

небольшо́го ро́ста невялі́кага (мало́га) ро́сту;

небольшо́е де́ло невялі́кая спра́ва;

◊

с небольши́м в три го́да за тры гады́ з не́чым;

сто рубле́й с небольши́м сто рублёў з не́чым;

за небольши́м де́ло ста́ло за малы́м спра́ва ста́ла.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

кляймо́, ‑а́; мн. кле́ймы (з ліч. 2, 3, 4 кляймы́), кле́ймаў; н.

1. Пячатка, знак, якія ставяцца на вырабах і паказваюць гатунак тавару, назву прадпрыемства і пад. Фабрычнае кляймо. Завадское кляймо. □ Павел сядзеў на нізкім табурэціку і, схіліўшы галаву, разглядаў кляймо фабрыкі на падкладцы капелюша. Шамякін. // Выпалены знак на скуры жывёлы. // Метка, звычайна ў форме літар, выпаленая на целе злачынца (у некаторых дзяржавах і ў Расіі да 1863 года).

2. перан.; чаго або якое. Знак, сведчанне чаго‑н. (звычайна ганебнага). Кляймо забойства. □ Занятак адкладвае на кожнага своеасаблівае кляймо. Бядуля.

3. Прылада, якой кляймуюць.

•••

Каінава кляймо — след злачынства на кім‑н.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

тор ​1, ‑а, м.

1. Дарога, след, пакінуты калёсамі. Брук на дарозе ляжаў няроўны, калдобісты, месцамі яго зусім неставала, і тор ад калёс зварочваў з абочыны на сярэдзіну шашы. Пташнікаў.

2. перан. Кірунак дзейнасці; шлях. На другі дзень, 1 студзеня 1919 года, хадзіў я з Юзяю абедаць на Варонюю, і жыццё ішло там сваім звычайным торам. Гарэцкі. [Сын] за чужым не цягне возам, А хоча свой пракласці тор. Колас.

тор ​2, ‑а, м.

Спец. Геаметрычнае цела, якое ўтвараецца вярчэннем круга каля восі, што ляжыць у яго плоскасці, але не перасякае яго.

[Лац. torus — выпукласць.]

тор ​3, ‑а, м.

Адзінка ціску, якая ўжываецца пры вакуумных вымярэннях.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

узмужне́лы, ‑ая, ‑ае.

1. Які дасягнуў поўнага фізічнага развіцця, стаў дарослым, сталым. Вярнуўся .. [Дзяніс] у Сяргееўку вясной сорак восьмага года. Узмужнелы, стройны, па-салдацку падцягнуты. Гроднеў. Сур’ёзнасць і заклапочанасць рабілі .. [Вольгу] ўзмужнелай, сталай. Пестрак. / Пра расліны. Перайначылі мясціны Працавітыя гады: Горда высяцца яліны, Узмужнелыя дубы. Матэвушаў. // У якім праяўляецца поўнае фізічнае развіццё. Узмужнелы голас. Узмужнелая постаць. // Загартаваны ў баях, працы і пад. Вучань мой, як і я, прайшоў вайну і вярнуўся ўзмужнелым. Кавалёў.

2. перан. Які дасягнуў высокай ступені ў сваім развіцці. Такім чынам, можна сказаць, што ўжо ў зборніку «Прысяга» талент Панчанка паўстае ідэйна ўзмужнелым, узбагачаным новымі каштоўнымі якасцямі. Бярозкін.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

экспедыцы́йны, ‑ая, ‑ае.

1. Спец. Які мае адносіны да экспедыцыі (у 1 знач.). Экспедыцыйная кантора. Экспедыцыйная аперацыя. □ На першым паверсе размяшчаліся экспедыцыйны аддзел, розныя складзікі, бібліятэка, архіў і кватэра дворніка. Машара.

2. Які мае адносіны да экспедыцыі (у 2, 3 знач.). Экспедыцыйнае памяшканне.

3. Які мае адносіны да арганізацыі, правядзення экспедыцыі (у 4 знач.). Экспедыцыйны сектар. Экспедыцыйнае ўпраўленне. // Прызначаны, сфарміраваны для экспедыцыі. З гадзіну назад нас прывёз сюды зялёны экспедыцыйны газік. Аляхновіч. У сакавіку 1937 года на фронт прыбыў італьянскі экспедыцыйны корпус. «ЛіМ». / у знач. наз. экспедыцы́йнае, ‑ага, н. Работы падыходзілі да канца. Мурашоў загадаў Ганне збіраць экспедыцыйнае ў сенцы. Лукша.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

вре́мя ср.

1. час, род. ча́су м.;

вре́мя и простра́нство час і прасто́ра;

настоя́щее, проше́дшее, бу́дущее вре́мя грам. цяпе́рашні, про́шлы, бу́дучы час;

2. (время года) пара́, -ры́ ж.;

четы́ре вре́мени го́да чаты́ры пары́ го́да;

3. в знач. сказ. пара́;

вре́мя спать пара́ спаць;

◊

вре́мя те́рпит час яшчэ́ ёсць, час (яшчэ́) дазваля́е, ча́су (яшчэ́) хапа́е;

вре́мя не те́рпит, вре́мя не ждёт ча́су ма́ла (няма́), час не чака́е;

корота́ть вре́мя право́дзіць (ба́віць) час;

всему́ своё вре́мя на ўсё свой час;

с тече́нием вре́мени з ця́гам ча́су;

в своё вре́мя у свой час, сваі́м ча́сам;

в ско́ром вре́мени неўзаба́ве, у ху́ткім ча́се;

(в) пе́рвое вре́мя пе́ршыя часы́;

во вре́мя о́но уст. у часы́ да́ўнія;

на вре́мя на не́йкі час;

вре́мя от вре́мени, от вре́мени до вре́мени час ад ча́су, (изредка) калі́-нікалі́;

со вре́менем з ча́сам;

до сего́ вре́мени дагэ́туль, да гэ́тага ча́су;

до поры́, до вре́мени да пары́, да ча́су, паку́ль што;

одно́ вре́мя адзі́н час (не́йкі час);

в одно́ прекра́сное вре́мя аднаго́ ра́зу, (однажды) адно́йчы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

«ВАЛАТО́ЎКА»,

помнік прыроды, камавы ўзгорак на Беларусі, каля паўн.-зах. ускраіны в. Свяціца Полацкага р-на Віцебскай вобл., недалёка ад воз. Янова. У плане круглаватай формы, дыям. каля 100 м, узвышаецца над нізінай на 20 м. Складзены з водна-ледавіковых адкладаў: пяску, жвіру, гліны. Утварыўся ў час дэградацыі паазерскага зледзянення (каля 16 тыс. г. назад). «валатоўка» з даўніх часоў — месца святкавання Купалля. Мела сувязь са стараж. каменнай абсерваторыяй «Янова» (захавалася) на паўд.-зах. беразе возера, з якой назіралі за «валатоўкай»: калі сонца пры захадзе датыкалася да вяршыні ўзгорка, наступала самая кароткая ноч года (купальская).

т. 3, с. 475

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)