фы́ркаць, -аю, -аеш, -ае; незак.
1. 3 шумам выпускаць паветра з ноздраў.
Конь фыркае.
2. 3 шумам, з перарывамі выпускаць газ, пару і пад.
Кран фыркае.
3. перан. Выказваць незадаволенасць чым-н. (разм.).
Усім незадаволены, на ўсіх фыркае.
|| аднакр. фы́ркнуць, -ну, -неш, -не; -ні.
|| наз. фы́рканне, -я, н.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
халя́ва, -ы, мн. -ы, -я́ў, ж.
Частка бота, якая закрывае нагу ад ступні да калена.
Прышыць новыя перады да халяў.
◊
На халяву (разм., груб.) —
1) хітруючы, нічога не робячы (жыць, пражыць і пад.); на дурніцу.
Пражыць жыццё на халяву;
2) бясплатна, дарэмна, нічога не плацячы (рабіць што-н.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
ху́ткі, -ая, -ае.
1. Які адбываецца з вялікай хуткасцю.
Хуткая хада.
Хутка (прысл.) бегаць.
2. Быстры ў сваіх рухах, дзеяннях, рашэннях і пад.; паспешлівы.
Хуткія крокі.
Х. погляд.
3. Які адбываецца ў кароткі адрэзак часу, а таксама які павінен адбыцца праз невялікі адрэзак часу.
Хуткая перамога.
Да хуткай сустрэчы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
цьмець, 1 і 2 ас. не ўжыв., -е́е; незак. (разм.).
1. Цьмяна гарэць.
Узямлянцы цьмела газоўка.
2. Станавіцца цьмяным, цямнейшым.
Пад раніцу зоркі цьмеюць.
3. перан. Станавіцца нязначным, менш выразным.
Перажытае ўсё больш цьмела, забывалася.
4. Вылучацца сваім цьмяным колерам; цямнецца.
За вёскай на ўзгорку слаба цьмеў лясок.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
шпу́лька, -і, ДМ -льцы, мн. -і, -лек, ж.
1. Невялікі, звычайна драўляны цыліндр, на які намотваецца што-н.
Ш. нітак.
2. Прыстасаванне ў швейных, ткацкіх і пад. машынах для намотвання нітак.
3. Тое, што і шпуля (у 3 знач.; спец.).
|| прым. шпу́лечны, -ая, -ае і шпу́лькавы, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
эліксі́р, -у, м.
1. Выцяжка з раслін або моцны настой на спірце, кіслотах і пад., ужыв. ў медыцыне, касметыцы.
Рамонкавы э.
2. перан. Пра тое, што бадзёрыць, дае тонус жыццю.
Узбадзёрыцца эліксірам.
◊
Эліксір жыцця — чарадзейны напітак, які імкнуліся атрымаць алхімікі для таго, каб захаваць маладосць.
|| прым. эліксі́рны, -ая, -ае.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
масць, ‑і, ж.
1. Колер шэрсці ў жывёлы і пер’я ў птушак. Карнікі ўз’ехалі на двор. Пад пярэднім, паручнікам, аж гарцавала танканогая, блішчастай гнядой масці кабыліца. Скрыган. Калгаснік меў курэй багата: Стракатых, шэранькіх, чубатак, — Ну, словам, — рознай масці... Валасевіч.
2. Адна з чатырох частак, на якія дзеліцца калода ігральных карт паводле колеру і формы ачкоў. Званковая масць.
•••
Адной масці — аднолькавыя ў якіх‑н. адносінах.
Пад масць (не пад масць) — падыходзіць (не падыходзіць).
Усіх (розных) касцей — розных відаў, напрамкаў і поглядаў (звычайна аб палітычных праціўніках).
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
прані́злівы, ‑ая, ‑ае.
1. Які рэзка гучыць, рэжа слых. Крык быў поўны такога адчаю і быў такі пранізлівы, што ўсе, хто сядзеў поплеч, мімаволі ўвабралі галовы ў плечы. Лынькоў. Раптам цішыню парушыў пранізлівы званок з пярэдняга пакоя. Рамановіч.
2. Вельмі моцны, рэзкі, які наскрозь пранізвае (пра холад, вецер, боль і пад.). Дзьмуў халодны, пранізлівы вецер. Асіпенка. Цемра пагусцела, і халадок з ракі стаў пранізлівы. Хадкевіч.
3. Востры, пільны (зрок, погляд і пад.). Саўку было нават трохі няёмка пад такім пранізлівым позіркам Цімохавых вачэй. Колас.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
шчуп, ‑а, м.
Спец. Назва шэрага розных прыстасаванняў, інструментаў, прыбораў і пад., якімі выяўляюць, зандзіруюць, вымяраюць што‑н. // Сапёрны інструмент, які служыць для выяўлення закладзеных пад зямлёй мін. Калі мінашукальнікам выявіць міну немагчыма, дзейнічаюць шчупам. «Маладосць». // Інструмент, які складаецца з некалькіх пласцін рознай таўшчыні для вымярэння зазораў паміж дэталямі машын. // Пусты ўнутры стрыжань з вострым наканечнікам, які служыць для ўзяцця проб сыпкіх і вязкіх рэчываў (зерня, мукі, масла і пад.). [Лена] бярэ шчуп і апускае ў бак. Кулакоўскі. // Невялікі ручны бур для даследавання мяккіх парод і тарфянікаў.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
фармірава́цца несов.
1. в разн. знач. формирова́ться;
хара́ктар ~ру́ецца пад уплы́вам навако́льнага асяро́ддзя — хара́ктер формиру́ется под влия́нием окружа́ющей среды́;
дзяўчы́на то́лькі пачала́ ф. — де́вушка то́лько начала́ формирова́ться;
полк ~ва́ўся до́ўга — полк формирова́лся до́лго;
2. страд. формирова́ться; см. фармірава́ць
Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (актуальны правапіс)