Verbum

Ве́тры і вятры́ ’нячысцікі’; ’віхры’, рус. маск. ве́тер ’нячыстая сіла’, польск. wiatr, wiater ’персаніфікацыя ветру ў народных паданнях’. Мн. л. да вецер (гл.) з захаваннем старажытнай семантыкі — абагульненая назва нячысцікаў, матываваная разбуральнай сілай ветру, а таксама яго здольнасцю «прыносіць» розныя хваробы.

◎ Пле́шчыць ₁ ’рабіць плоскім, тонкім, плюшчыць’ (Нас.)· Да плоскі (гл.). Сюды ж плешчанік ’ляпёшкі з прэснага цеста, пасыпанне макам’ (тураў., Малч.), якія, відаць, былі плоскія. Параўн. таксама пляскач ₂, пляскуха (гл.).

◎ Пле́шчыць ₂ ’пляскаць у далоні’ (лід., Сл. ПЗБ). Да пляск.

◎ По́сых ’ежа з кавалкаў лечанага цеста’ (Мік.). Відаць, да сухі, сушыць (гл.), параўн. таксама славац. posuch ’ляпёшка з хлебнага цеста’. Цікавым з’яўляецца супрацьпастаўленне з патапцы ’страва з хлеба і малака’ (мазыр., З нар. сл.), што ад тапіць ’мачыць у вадкасці’.

По́хараны, по́харань, ’пахаванне’ (віл., паст., шальч., калінк., Сл. ПЗБ), по́хорон ’тс’ (ганц., таксама), похороні́ці ’пахаваць’ (Сл. ПЗБ), ст.-бел. похоронене, похоронение, похоронити (побач з поховати). Сучаснае запазычанне з рус. похоро́ны ’пахаванне’, якое з по- (*po‑) і хоронить, бел. хараніць (гл.).

◎ По́часць ’частаванне’ (Нас.). Укр. почесть, рус. почесть, ст.-усх.-слав. почьсть. почесть ’частаванне’ (XII ст.), чэш. počest, серб.-харв. папаспі, макед., балг. пдчест. Да прасл. *po‑ćhslb, якое з *ро (гл. по-) і čьstь > чэсць (гл.). Гл. таксама пачостка ’частаванне’.

Пру́гкі ’які хутка прымае першапачатковую форму пасля сціскання або згінання, пруткі, нядрузлы, не вялы; крамяны, моцны’ (ТСБМ, беласт., Сл. ПЗБ). Да пруг (гл.), пру́га ’моцна, туга’ (Нас.), параўн. рус. упру́гий ’пругкі’, а таксама словаўтваральную паралельнасць пруг//пру́гкі, прут//пру́ткі, пруд//пру́дкі.

Прызы́рыць ’прыпячы’ (ТС). Прыставачна-суфіксальнае ўтварэнне ад зафіксаванага там жа зыр ’гарачыня, спёка, жар’ (гл.). Верагодна, сюды ж трэба аднесці прызы́рыць ’прымусіць; прыструніць’ (Шат., Хрэст. дыял., ТС) з далейшым развіццём семантыкі ’пячы’ → ’біць’. Гл. таксама Антропаў, Супр. чыт. III, 14.

Пі́кша ’лясны клоп расліннаедны’ (рэч., ЛА, 1). Магчыма, балтызм, утвораны ад літ. прыметніка pìktas ’злы, злосны’ і суф. ‑ša(s). З-за яго смярдзючага паху называецца яшчэ смярдзю́ха, біздзюха́, воню́ха, бзьдзю́ля, а таксама бікзды́кша — кантамінаванае ўтварэнне з асновы бзд‑ і пікша.

◎ Пі́рса, пыреи ’апілкі’ (Мат. Гом.; брагін., Шатал.). З тырса ’тс’, параўн. таксама тырса, тырша ’тс’ (Сл. ПЗБ). Балтызм. Параўн. літ. tirščiai ’гушча (у страве, каве)’. Незвычайнае фанетычнае афармленне крыніцы выклікала ў бел. гаворках фанетычныя варыянты: тырса/ кірссі/пірса (ЛА, 1).

Расплі́кнуць ’расшпіліць (аплік, гузік, запанку)’ (ТСБМ), расплі́кнуцца ’расшпіліцца’ (віл., Сл. ПЗБ). Гл. плік, плікнуць, параўн. заплікнуць ’зашпіліць’. Няяснымі застаюцца адносіны да літ. pliknė́ti ’хадзіць расхрыстаным’, літ. plikà, plikóji ’голая’, з якім аўтары апошняга слоўніка параўноўваюць слова. Гл. таксама Лаўчутэ, Балтизмы, 90.