ГРЫГ (Grieg) Эдвард Хагеруп

(15.6.1843, г. Берген, Нарвегія — 4.10.1907),

нарвежскі кампазітар, дырыжор, піяніст, муз. дзеяч; буйнейшы прадстаўнік нарв. кампазітарскай школы. Чл. Шведскай каралеўскай муз. акадэміі (1872), Франц. акадэміі прыгожых мастацтваў (1889), ганаровы д-р музыкі Кембрыджскага (1893) і Оксфардскага (1906) ун-таў. Вучыўся ў Лейпцыгскай кансерваторыі (1858—62, клас К.Райнеке), а таксама ў Н.Гадэ і інш. Разам з кампазітарам Р.Нурдракам, які паўплываў на станаўленне яго творчай індывідуальнасці, і інш. арганізаваў міжскандынаўскае муз. т-ва «Эўтэрпа» (1864, Капенгаген). З 1866 жыў у Крысціяніі (Осла), сябраваў з паэтам і драматургам Б.Б’ёрнсанам, паводле п’ес якога напісаў шэраг муз.-сцэн. твораў, у т. л. незакончаную оперу «Улаф Тругвасан», музыку да п’есы «Сігурд Крыжаносец», 1872; эскізы да оперы «Арнльут Геліне», да меладрамы для чытальніка і арк. «Бергліёт», шмат рамансаў і песень. У 1871 засн. канцэртнае Муз. т-ва (цяпер Філарманічнае т-ва). У 1880—90-я г. набыў сусв. славу як кампазітар, дырыжор, піяніст. У 1898 у Бергене арганізаваў 1-ы фестываль нарв. музыкі (праводзяцца і цяпер, з 1953 — штогоднія фестывалі яго музыкі). Яго творчасць глыбока нацыянальная, з рысамі ням. рамантызму. Майстар фп. («Лірычныя п’есы» і інш. цыклы) і камерна-вак. музыкі (каля 150 рамансаў і песень). Яркі індывід. стыль Грыга, тонкага каларыста, у многім блізкі да муз. імпрэсіянізму. Ён па-новаму трактаваў санатную форму (струнны квартэт, 3 санаты для скрыпкі і фп.; санаты для віяланчэлі і фп., для фп.), драматызаваў і сімфанізаваў форму варыяцый («Старанарвежскі раманс з варыяцыямі» для арк., «Балада» для фп. і інш.) і канцэрта (канцэрт для фп. з арк., 1868). У шэрагу твораў увасобіў вобразы нар. легенд і паданняў (2 арк. сюіты з муз. да драмы «Пер Гюнт» Г.Ібсена, 1888, 1896; фп. п’есы «Шэсце гномаў», «Кобальд»). Апрацоўваў нарв. нар. мелодыі. Пад уздзеяннем фальклору склаліся характэрныя для Грыга стылістычныя прыёмы і асаблівасці гармоніі і рытмікі. Выступаў як муз. крытык (аўтабіягр. нарыс «Мой першы поспех», 1905; арт. «Моцарт і яго значэнне для сучаснасці», 1906, і інш.). Творчасць Грыга стала эпохай у развіцці нарв. мастацтва.

Тв.:

Рус. пер. — Избр. статьи и письма. М., 1966.

Літ.:

Кремлев Ю. Э.Григ. М., 1958;

Левашева О. Э.Григ. 2 изд. М., 1975;

Асафьев Б.В. Григ. 4 изд. Л., 1984;

Бенестад Ф., Шельдеруп-Эббе Д. Э.Григ — человек и художник: Пер. с норв. М., 1986.

т. 5, с. 473

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

до​I предлог с род. да (каго, чаго);

от Ми́нска до По́лоцка ад Мі́нска да По́лацка;

отложи́ть до ве́чера адлажы́ць (адкла́сці) да ве́чара;

дойти́ до реки́ дайсці́ да ракі́ (рэ́чкі);

начи́стить до бле́ска начы́сціць да бля́ску;

зал вмеща́ет до ты́сячи челове́к за́ла ўмяшча́е да ты́сячы чалаве́к;

до вре́мени да ча́су;

до поры́ до вре́мени да пары́ да ча́су;

до свида́ния да пабачэ́ння;

от сло́ва до сло́ва ад сло́ва да сло́ва.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

пока́зываться

1. в разн. знач. пака́звацца;

пока́зываться на у́лице пака́звацца на ву́ліцы;

в волоса́х пока́зывается про́седь у валаса́х пака́зваецца сівізна́;

вот и лес пока́зывается из-за приго́рка вось і лес пака́зваецца з-за паго́рка;

2. (видеться, чудиться) здава́цца;

ему́ всю ночь пока́зывался тот челове́к яму́ ўсю ноч здава́ўся той чалаве́к; см. показа́ться;

3. страд. пака́звацца; праяўля́цца, выка́звацца, выяўля́цца; све́дчыцца; см. пока́зывать;

◊

не пока́зываться на глаза́ не пака́звацца на во́чы.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

поня́тие

1. паня́цце, -цця ср.;

поня́тие квадра́та паня́цце квадра́та;

поня́тие приба́вочной сто́имости паня́цце прыба́вачнай ва́ртасці;

растяжи́мое поня́тие няпэ́ўнае (малаакрэ́сленае) паня́цце;

2. (представление) уяўле́нне, -ння ср.;

име́ть поня́тие о чём-л. мець уяўле́нне аб чым-не́будзь;

не име́ть (ни мале́йшего) поня́тия о чём-л. не мець (нія́кага, анія́кага) уяўле́ння аб чым-не́будзь;

предвзя́тые поня́тия прадузя́тыя ўяўле́нні;

3. в др. знач. разуме́нне, -ння ср.;

челове́к без вся́кого поня́тия чалаве́к без уся́кага разуме́ння;

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

приро́да ж.

1. прыро́да, -ды ж.;

материалисти́ческое понима́ние приро́ды матэрыялісты́чнае разуме́нне прыро́ды;

преобразова́ние приро́ды пераўтварэ́нне прыро́ды;

мёртвая приро́да мёртвая прыро́да;

жива́я приро́да жыва́я прыро́да;

2. (сущность, характер) прыро́да, -ды ж., хара́ктар, -ру м., нату́ра, -ры ж.;

он по приро́де до́брый челове́к ён па прыро́дзе (хара́ктары, нату́ры) до́бры чалаве́к;

◊

в приро́де веще́й звыча́йная рэч (натура́льна, звыча́йна);

на ло́не приро́ды на ўло́нні прыро́ды;

игра́ приро́ды гульня́ прыро́ды;

от приро́ды, с приро́ды ад прыро́ды.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

све́жий

1. све́жы;

све́жий хлеб све́жы хлеб;

све́жая ры́ба све́жая ры́ба;

на све́жем во́здухе на све́жым паве́тры;

све́жее бельё све́жая бялі́зна;

све́жий след све́жы след;

све́жий цвет лица́ све́жы ко́лер тва́ру;

све́жие но́вости све́жыя наві́ны;

све́жие си́лы све́жыя сі́лы;

све́жий челове́к све́жы чалаве́к;

2. (прохладный) я́драны, халаднава́ты, све́жы;

све́жий ве́тер халаднава́ты (све́жы) ве́цер;

◊

све́жая волна́ мор. (даво́лі) мо́цная хва́ля;

свежо́ в па́мяти до́бра по́мніцца;

свежо́ преда́ние, а ве́рится с трудо́м мно́га чу́ецца, ды ма́ла ве́рыцца.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

чувстви́тельный

1. (восприимчивый) чуллі́вы; (чуткий) чу́лы; (впечатлительный) ура́злівы;

до́брый и чувстви́тельный челове́к до́бры і чуллі́вы (чу́лы) чалаве́к;

чувстви́тельные не́рвы чуллі́выя не́рвы;

2. (ощутимый) адчува́льны; (заметный) прыме́тны, разг. прыкме́тны; (значительный) зна́чны;

чувстви́тельный уда́р адчува́льны ўдар;

чувстви́тельная ра́зница прыме́тная (адчува́льная, зна́чная) ро́зніца;

чувстви́тельная утра́та зна́чная стра́та;

3. (сентиментальный) сентымента́льны; (нежный) пяшчо́тны; (трогательный) чуллі́вы;

чувстви́тельный рома́нс сентымента́льны рама́нс;

чувстви́тельный взгляд пяшчо́тны по́гляд;

4. спец. адчува́льны;

чувстви́тельный элеме́нт адчува́льны элеме́нт;

чувстви́тельные не́рвные воло́кна адчува́льныя нерво́выя вало́кны.

Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (2012, актуальны правапіс)

БІЯСФЕ́РА

(ад бія... + сфера),

абалонка Зямлі, састаў, структура і энергетыка якой абумоўлены сукупнай дзейнасцю і ўплывамі жывых арганізмаў. Першыя ўяўленні пра біясферу сфармуляваў франц. вучоны Ж.Б.Ламарк (1802). Тэрмін «біясфера» ўвёў аўстр. геолаг Э.Зюс (1875). Стварэнне цэласнага вучэння пра біясферу належыць рус. вучонаму У.І.Вярнадскаму (1926). Біясфера ўключае арганізмы (каля 3 млн. відаў), іх рэшткі, прыземную ч. атмасферы да вышыні азонавага экрана (20—30 км), усю гідрасферу і верхнюю частку літасферы; усе яны ўзаемазвязаны працэсамі міграцыі рэчыва і энергіі. Ніжняя мяжа біясферы на сушы на глыб. да 3—4 км ад паверхні зямной кары, у Сусветным ак. на 1—2 км ніжэй за дно. У біясферы (паводле Вярнадскага) адрозніваюць 7 розных, але ўзаемазвязаных тыпаў рэчываў: жывое рэчыва (расліннае, жывёльнае і мікраарганізмы), біягеннае рэчыва (прадукты жыццядзейнасці жывых арганізмаў — гаручыя выкапнёвыя, вапнякі і інш.), косныя рэчывы (горныя пароды магматычнага, неарган. паходжання, вада і інш.), біякосныя рэчывы (прадукты распаду і перапрацоўкі горных і асадкавых парод жывымі арганізмамі), радыеактыўнае рэчыва, рассеяныя атамы і рэчыва касм. паходжання (метэарыты, касм. пыл). Асн. функцыя біясферы — выкарыстанне сонечнай энергіі (фотасінтэз) і біялагічны кругаварот рэчываў і энергіі, які забяспечвае развіццё ўсіх жыццёвых працэсаў. Жывыя арганізмы (жывое рэчыва) і іх жыццёвае асяроддзе арганічна звязаны паміж сабой і ўтвараюць сістэмы глабальнага, рэгіянальнага і лакальнага ўзроўняў. У рэгіянальных і лакальных сістэмах вылучаюць структурныя адзінкі біясферы: біёмы, біягеацэнозы (экасістэмы), прыродныя зоны на раўнінах і вышынныя (вертыкальныя) прыродныя паясы ў гарах. Біясфера мазаічная паводле структуры і саставу адлюстроўвае геахім. і геафіз. неаднароднасць аблічча Зямлі (мацерыкі і акіяны, прыродныя зоны і паясы, раўніны і горы і інш.) і нераўнамернасць у размеркаванні жывога рэчыва. Больш за 90% усяго жывога рэчыва біясферы прыпадае на наземную расліннасць. Агульная маса жывога рэчыва ў Б. ацэньваецца ў 1,8—2,5·10​12 т (у пераліку на сухое рэчыва) і складае нязначную ч. масы біясферы (3·10​18 т). На стан біясферы моцна ўплывае гасп. дзейнасць чалавека. Антрапагеннае ўздзеянне стымулюе пераход біясферы ў якасна новы стан — наасферу. Ахова біясферы прадугледжвае сістэму мерапрыемстваў: вядзенне біясфернага маніторынгу, арганізацыю біясферных запаведнікаў і інш., накіраваных на захаванне арганізмаў і біягеацэнозаў. Праводзіцца комплексная міжнар. праграма «Чалавек і біясфера». Гл. таксама Ахова прыроды, Забруджванне навакольнага асяроддзя.

Літ.:

Вернадский В.И. Химическое строение биосферы Земли и ее окружения. 2 изд. М., 1987;

Никитин Д.П., Новиков Ю.В. Окружающая среда и человек 2 изд. М., 1986;

Сытник К.М., Брайон А.В., Гордецкий А.В. Биосфера, экология, охрана природы: Справ. пособие. Киев, 1987.

Г.А.Семянюк.

т. 3, с. 178

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

дабра́ць сов.

1. в разн. знач. добра́ть;

д. не́калькі чалаве́к да по́ўнага шта́ту — добра́ть не́сколько челове́к до по́лного шта́та;

д. матэ́рыі на пла́цце — добра́ть мате́рии на пла́тье;

д. а́ркуш — полигр. добра́ть лист;

2. (што да чаго) подобра́ть (что по чему; что к чему);

д. што-не́будзь да гу́сту — подобра́ть что́-л. по вку́су;

д. крэ́сла да гарніту́ра — подобра́ть стул к гарниту́ру;

◊ ла́ду не д. — то́лку не доби́ться;

ро́зуму не д. — ума́ не приложи́ть

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)

не́йкі мест. неопр., м.

1. (неизвестно какой) како́й-то; (в сочетании с фамилией — ещё) не́кто;

жыў там н. лясні́к — жил там како́й-то лесни́к;

н. Івано́ў — не́кто Ивано́в;

2. (точно не определённый) како́й-то, не́кий, не́который;

н. час сябры́ ішлі́ мо́ўчкі — како́е-то вре́мя друзья́ шли мо́лча;

3. (при сравнении со свойствами чего-л.) како́й-то;

гэ́та н. звер, а не чалаве́к — э́то како́й-то зверь, а не челове́к;

◊ ~кім чы́нам — каки́м-то о́бразом

Беларуска-рускі слоўнік, 4-е выданне (2012, актуальны правапіс)