Verbum

арэ́х, -а і -у, мн. -і, -аў, м.

1. -а. Плод некаторых дрэў, кустоў з ядомым ядром у цвёрдай шкарлупіне.

Кедравыя арэхі.

Какосавы а.

Смачны жабе а., ды зубоў бог не даў (прыказка).

2. -у. Дрэва, куст, якія даюць такія плады, а таксама цвёрдая драўніна, што ідзе на сталярныя вырабы.

Мэбля з арэху.

◊

Пад арэх вырабіць (разм.) — зрабіць што-н. вельмі добра.

Зарабіць на арэхі — пра вымову, пакаранне.

|| памянш. арэ́шак, -шка, мн. -шкі, -шкаў, м. (да 1 знач.).

|| прым. арэ́хавы, -ая, -ае.

А. стол.

А. торт (з арэхамі).

рэкамендава́ць, -ду́ю, -ду́еш, -ду́е; -ду́й; -дава́ны; зак. і незак.

1. Даць (даваць) станоўчую характарыстыку каму-, чаму-н., прапанаваць выкарыстаць, прыняць куды-н.

Р. спецыяліста.

Лякарства рэкамендавана Міністэрствам аховы здароўя.

2. што і з інф. Параіць (раіць) што-н. (кніжн.).

Р. заняцца спортам.

3. каго (што). Назваць (называць) пры знаёмстве (уст.).

Рэкамендую вам маіх членаў сям’і.

|| зак. таксама парэкамендава́ць, -ду́ю, -ду́еш, -ду́е; -ду́й; -дава́ны (да 1 знач.) і адрэкамендава́ць, -ду́ю, -ду́еш, -ду́е; -ду́й (да 1 і 3 знач.).

|| наз. рэкаменда́цыя, -і, ж.

|| прым. рэкамендацы́йны, -ая, -ае (да 1 знач.).

саве́т, -а, М -ве́це, мн. -ы, -аў, м.

1. Адна з форм палітычнай арганізацыі грамадства, а таксама прадстаўнічы орган дзяржаўнай улады ў былым СССР.

Улада Саветаў.

Вярхоўны С.

Рэспублікі Беларусь.

Сельскі С.

Гарадскі С.

Мясцовыя Саветы.

С. нацыянальнасцей.

2. Назва некаторых органаў дзяржаўнага кіравання, якія складаюцца з выбарных або прызначаных асоб і маюць кіруючае значэнне ў жыцці дзяржавы, у дзейнасці якой-н. галіны гаспадаркі.

Савет Міністраў Рэспублікі Беларусь.

3. Распарадчы або дарадчы калегіяльны орган пры якой-н. установе, арганізацыі, таварыстве і пад.

Савет Бяспекі ААН.

Вучоны с. інстытута.

Педагагічны с. школы.

Мастацкі с. тэатра.

зае́хаць, -е́ду, -е́дзеш, -е́дзе; -е́хаў, -е́хала; -е́дзь; зак.

1. Прыехаць куды-н. ненадоўга, па дарозе.

З. да знаёмых.

2. па каго-што, а таксама з інф. Прыехаць з якой-н. мэтай.

З. па дзяцей.

З. развітацца.

3. Пад’ехаць не прама, аб’язджаючы.

З. з левага боку.

З. наперад.

4. Едучы, апынуцца далёка або не там, дзе трэба.

З. на край свету.

З. у гразь.

5. каму ў што, па чым і без дап. Ударыць каго-н. (разм., груб.).

З. у вуха.

|| незак. заязджа́ць, -а́ю, -а́еш, -а́е.

|| наз. зае́зд, -у, М -дзе, м. (да 1—3 знач.).

зе́рне, -я, зярня́ці, мн. зе́рні, -яў і зярня́ты, -ня́т, н.

1. Плод, семя злакаў (а таксама некаторых іншых раслін).

Ячменнае з.

Кава ў зернях.

2. зб. Насенне хлебных злакаў.

Хлеб у зерні.

3. Невялікі прадмет, крупінка чаго-н.

Жамчужнае з.

4. перан. Ядро, зародак чаго-н. (кніжн.).

З. ісціны.

|| памянш. зярня́тка, -а, мн. -і, -так, н. (да 1 і 3 знач.) і зе́рнетка, -а, мн. -і, -так, н. (да 1 і 3 знач.).

|| прым. зе́рневы, -ая, -ае (да 1 і 2 знач.) і зернявы́, -а́я, -о́е (да 1 і 2 знач.).

Зерневыя (зернявыя) культуры.

аблама́ць, -ламлю́, -ло́міш, -ло́міць; -ламі́; -лама́ны; зак.

1. што. Ломячы, аддзяліць частку, кавалак чаго-н.

А. сук.

А. лёд.

2. што. Паабломваць усё або многае.

А. сухія галінкі.

А. бэз.

3. перан., каго. З цяжкасцю ўгаварыць, пераканаць, а таксама перамагчы ўпартасць і пад. (разм.).

А. яго і зрабіць паслухмяным.

◊

Абламаць рогі каму (разм.) — уціхамірыць, утаймаваць, падпарадкаваць каго-н.

|| незак. абло́мваць, -аю, -аеш, -ае і абло́мліваць, -аю, -аеш, -ае.

|| наз. абло́м, -у, м. (да 1 і 2 знач.), абло́мванне, -я, н. (да 1 і 2 знач.) і абло́мліванне, -я, н. (да 1 і 2 знач.).

тара́н², -а́, мн. -ы́, -о́ў, м.

1. Старажытная прылада ў выглядзе бервяна з металічным наканечнікам, прымацаваным ланцугамі да перасовачнай вежы, якой разбівалі крапасныя сцены.

2. Выступ у насавой падводнай частцы баявога судна для нанясення ўдару па корпусе варожага судна (спец.).

3. Прамы ўдар, які робіць прабоіну.

4. Нанясенне ўдару носам карабля, вінтом самалёта, пярэдняй часткай танка па варожай машыне ў час бою.

5. Прарыў фронту і глыбокае ўкліньванне ў размяшчэнне войск праціўніка, а таксама ўдарная група, якая выконвае гэты прарыў.

○

Гідраўлічны таран — тэхнічнае збудаванне для пад’ёму вады.

|| прым. тара́нны, -ая, -ае.

тэа́тр, -а, мн. -ы, -аў, м.

1. Род мастацтва, у якім жыццё адлюстроўваецца праз драматычнае дзеянне на сцэне.

Музычны т.

Захапляцца тэатрам.

2. Установа, якая мае пэўны склад артыстаў і ставіць спектаклі, а таксама памяшканне, дзе на сцэне паказваюцца драматычныя творы.

Калектыў тэатра.

Працаваць у тэатры.

3. перан. Месца, дзе разгортваюцца, адбываюцца якія-н. значныя падзеі.

Т. ваенных дзеянняў.

4. Сукупнасць драматычных твораў якога-н. пісьменніка або літаратурнай школы.

Т.

Шэкспіра.

○

Акадэмічны тэатр — ганаровая назва, якая прысвойваецца ўзорным дзяржаўным тэатрам.

|| прым. тэатра́льны, -ая, -ае (у 1 і 2 знач.).

тэст, -а, М -сце, мн. -ы, -аў, м.

1. Стандартнае заданне, якое прымяняецца для вызначэння разумовых здольнасцей, схільнасцей, ведаў, уменняў чалавека і іншых бакоў яго асобы.

Т. на інтэлектуальнае развіццё.

Т. ацэнкі матэматычных здольнасцей.

2. Пробныя ўздзеянні на арганізм для вывучэння розных фізіялагічных працэсаў у ім, а таксама для вызначэння функцыянальнага стану асобных органаў, тканак і арганізма ў цэлым.

Зрокавы, слыхавы т.

Т. на наяўнасць цяжарнасці.

3. У інфарматыцы: задача з вядомым рашэннем, прызначаная для праверкі правільнасці работы ЭВМ і яе праграмнага забеспячэння.

Т. для праверкі памяці ЭВМ.

|| прым. тэ́ставы, -ая, -ае.

уда́р, -у, мн. -ы, -аў, м.

1. Моцны рэзкі штуршок, сутыкненне з кім-, чым-н. з сілай.

Гэты гадзіннік не баіцца ўдараў.

Нанесці ў.

У. электрычнага току.

2. Гук (звон, трэск, грукат) ад такога штуршка, а таксама наогул адрывісты гук, стук.

У. гадзінніка.

У. грому.

3. перан. Імклівы напад, атака.

Флангавы ў.

Штыкавы ў.

4. перан. Непрыемнасць, нечаканае гора, бяда.

Перажыць нечаканы ў.

У. лёсу.

5. Кровазліццё ў мозг; апаплексія.

Апаплексічны ў.

6. чаго. Пра біццё сэрца, пульсу.

◊

Пад удар (ставіць) каго-што (разм., неадабр.) — у небяспечнае становішча.

Пад ударам (быць, знаходзіцца) — у небяспечным становішчы.