манапо́лія

(гр. monopolia)

1) выключнае права на выраб, продаж або выкарыстанне чаго-н. (напр. м. знешняга гандлю);

2) буйное аб’яднанне, якое ўзнікла на аснове канцэнтрацыі вытворчасці і капіталу з мэтай устанаўлення панавання над якой-н. галіной гаспадаркі і атрымання найбольшых прыбыткаў;

3) сітуацыя на рынку, калі ўсе прапановы тавараў і паслуг засяроджаны ў руках аднаго прадаўца.

Слоўнік іншамоўных слоў (А. Булыка, 1999, правапіс да 2008 г., часткова)

бала́нс

(фр. balance = літар. вагі)

1) суадносіны ўзаемазвязаных паказчыкаў якой-н. дзейнасці, працэсу, напр. вытворчасці і спажывання, увозу і вывазу тавараў, прыходу і расходу вады;

2) параўнальны вынік прыходу і расходу пры завяршэнні разлікаў, а таксама зводная ведамасць разлікаў (напр. квартальны б., падвесці б.).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

спекуля́цыя

(лац. speculatio = высочванне, назіранне)

1) гандаль з мэтай нажывы, скупка і перапродаж тавараў і прадуктаў па больш высокіх цэнах;

2) перан. выкарыстанне чаго-н. з карыслівымі мэтамі (напр. с. на сяброўскіх пачуццях);

3) філас. абстрактныя разважанні, адарваныя ад вопыту і практыкі (напр. псеўданавуковыя спекуляцыі).

Слоўнік іншамоўных слоў. Актуальная лексіка (А. Булыка, 2005, правапіс да 2008 г.)

БЫТАВО́Й ХІ́МІІ ПРАМЫСЛО́ВАСЦЬ,

галіна хімічнай прамысловасці, прадукцыя якой прызначана для гасп.-быт. патрэб. Выпускае больш за 100 найменняў тавараў і таварных груп, у якасці сыравіны выкарыстоўвае прадукцыю хім., нафтахім., харч. і інш. галін прам-сці і некат. с.-г. прадукты. Уключае вытв-сць сродкаў мыйных, паліравальных, клеючых, для чысткі, вывядзення плям, адбельвання, падсіньвання і падкрухмальвання вырабаў з тканін, барацьбы з быт. насякомымі і грызунамі, аховы с.-г. раслін ад шкоднікаў, догляду вырабаў са скуры і замшы, фотахімікатаў, лакафарбавых матэрыялаў, мінер. угнаенняў, вырабаў з пластмасаў, сухога спірту, парафінавых і ёлачных свечак, антыфрызу і інш.

Узнікненне і развіццё бытавой хіміі прамысловасці звязана са станаўленнем хім. прамысловасці. Асн. ч. прадукцыі бытавой хіміі прамысловасці складаюць мыйныя сродкі. Сусветная вытв-сць іх у 1992 склала больш за 20 млн. т, каля 4 кг на душу насельніцтва (найб. у Бельгіі, 44 кг). У 10 найбуйнейшых вытворцаў уваходзяць краіны Амерыкі, Еўропы і Азіі (гл. табл. 1). Найб. вядомыя ў свеце кампаніі па вытв-сці тавараў быт. хіміі «Проктэр энд Гэмбл» (ЗША), «Юнілевер» (Нідэрланды), «Міні Бэст» (Германія), «Кампазіл» (Бельгія), «Коніка» (Японія) і інш.

У Беларусі, як і ў інш. краінах б. СССР, як самаст. галіна аформілася ў 1965. Прадукцыю быт. хіміі выпускаюць больш за 30 прадпрыемстваў. Найб. з іх ВА «Брэстбытхім», Баранавіцкі завод бытавой хіміі, Барысаўскі з-д быт. хіміі, Лідскае акц. т-ва «Лакафарба». У галіне дзейнічаюць ВА «Нафтан» (Наваполацк), Мазырскі нафтаперапрацоўчы завод, Пухавіцкі з-д горнага воску, Пінскі з-д штучных скур, з-ды пластмасавых вырабаў (Гомель, Барысаў, Рудзенск), «Тэрмапласт» (Рэчыца), «Металапластмасы» (Ляхавічы), ВА «Белпласт» (Пінск), «Паліміз» (Барысаў), «Эмальпосуд» (Слуцк, Гомель), гумавых (Крычаў) і гумава-тэхн. вырабаў (Капыль), быт. хіміі (Калінкавічы), камбінаты буд. матэрыялаў (Пухавічы, Кобрын, Даманава) і інш. Удз. в. хім. прадукцыі сярод прадметаў ужытку (група «Б») складае 2,4% (1993). Пра асн. віды прадукцыі бытавой хіміі прамысловасці ў Беларусі гл. табл. 2.

В.М.Сасноўскі.

т. 3, с. 375

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

indeks, ~u

м.

1. індэкс; паказальнік; спіс; пералік;

indeks cen — індэкс цэн;

indeks towarów — індэкс тавараў;

2. заліковая кніжка;

3. мат. індэкс;

być na ~ie — трапіць у чорны спіс;

książka na ~ie — забароненая (знятая з карыстання) кніга

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)

шту́рхацца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.

1. Штурхаць каго‑н. А гэтае жарабятка ўжо на другі ці на трэці дзень свайго нараджэння пачынала хадзіць за Нямком, штурхацца мысаю ў спіну, браць у губы яго палец і смактаць. Кулакоўскі. // Штурхаць адзін аднаго. Спрасонку ўсе таўкліся, штурхаліся, тыцкаліся, як сляпыя. Грахоўскі. З Краснаярска адыходзіў параход. Штурхаўся, спяшаўся з клункамі народ. Шушкевіч.

2. перан. Разм. Знаходзіцца, быць дзе‑н. у цеснаце, таўкатні. Садзімся.. ў сваю машыну і едзем. Яно і добра. Не трэба ў тралейбусе штурхацца. Корбан. // Знаходзіцца, быць, бадзяцца дзе‑н. без асобага занятку, без мэты. І на другім «паверсе» Зіна таксама любіла штурхацца, прыцэньвацца да тавараў. Грамовіч. Ззаду ў нас пачуўся зычны вокліч: — Разыдзіцеся, грамадзяне! Няўжо ў вас спраў няма іншых, як штурхацца тут? Васілевіч.

3. Разм. Штурхаць што‑н. ці стукацца ў што‑н., імкнучыся прабіцца, пранікнуць куды‑н.

4. Зал. да штурхаць.

Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)

ВЫДА́ТКІ ВЫТВО́РЧАСЦІ,

сукупныя затраты жывой і арэчаўленай працы на вытворчасць прадукту. Ва ўмовах таварна-грашовых адносін выступаюць у вартаснай (грашовай) форме. Адрозніваюць грамадскія выдаткі вытворчасці (уключаюць перанесеную вартасць выкарыстаных сродкаў вытв-сці і ўсю зноў створаную вартасць, раўняюцца кошту тавару і служаць аб’ектыўнай асновай планавых цэн) і грашовыя затраты прадпрыемстваў на вытворчасць тавараў (яны меншыя за іх вартасць, выступаюць у форме сабекошту прадукцыі, які ўключае выдаткі на спажытыя матэрыяльныя рэсурсы, аплату працы работнікаў, расходы па збыце і рэалізацыі прадукцыі). Велічыня грамадскіх выдаткаў вытворчасці залежыць ад эфектыўнасці сродкаў працы і ад прадукцыйнасці працы. Чым вышэйшая эфектыўнасць сродкаў працы і яе прадукцыйнасць, тым меншыя выдаткі грамадства на выраб прадукту. Зніжэнне выдаткаў прадпрыемства дасягаецца шляхам павышэння прадукцыйнасці працы, лепшага выкарыстання сыравіны, матэрыялаў і асн. вытв. фондаў, паглыблення спецыялізацыі і кааперавання, развіцця камбінавання. Важнейшымі фактарамі зніжэння выдаткаў вытворчасці прадпрыемства з’яўляюцца ўдасканаленне гасп. механізма, пераход да эканам. метадаў кіравання, ліквідацыя безгаспадарчасці.

т. 4, с. 305

Беларуская Энцыклапедыя (1996—2004, правапіс да 2008 г., часткова)

warrant

[ˈwɔrənt]

1.

n.

1) падста́ва f.

He had no warrant for his actions — Ён ня меў нія́кай падста́вы для сваі́х учы́нкаў

2) пісьмо́вы дазво́л, о́рдэр -у m.

a warrant to search the house — о́рдэр на ператру́с у до́ме

3) абяца́ньне n., гара́нтыя f.

2.

v.t.

1) дава́ць дазво́л

2) апра́ўдваць

Nothing can warrant such rudeness — Нішто́ ня мо́жа апраўда́ць таку́ю гру́басьць

3) абяца́ць; гарантава́ць

The shopkeeper warranted the quality of goods — Кра́мнік гарантава́ў я́касьць тава́раў

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

exchange

[ɪksˈtʃeɪndʒ]

1.

v.t.

1) мяня́ць

2) выме́ньваць (валю́ту, тава́р); разьме́ньваць (гро́шы на драбне́йшыя)

3) мяня́цца (ме́сцамі), абме́ньвацца (ду́мкамі, но́тамі, ліста́мі)

4) абме́ньваць

to exchange shoes — абмяні́ць чараві́кі

5) абме́ньваць (пало́нных)

2.

n.

1) заме́на f., абме́н -у m.; ме́на f. (тава́раў, пало́нных, ду́мак)

exchange of goods — тавараабме́н -у m.

in exchange for — узаме́н за

2) бі́ржа f.

stock exchange — фіна́нсавая бі́ржа

3) цэнтра́льная ста́нцыя

a telephone exchange — цэнтра́льная тэлефо́нная ста́нцыя

•

- the rate of exchange

Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс) 

towar, ~u

м. тавар;

towar deficytowy — дэфіцытны тавар;

towar importowany (z importu) — імпартны тавар;

towar o niskiej jakości — нізкаякасны тавар;

wybrakowany towar — дэфектны тавар;

~y codziennego użytku — тавары штодзённага карыстання;

~y konsumpcyjne — спажывецкія тавары;

wymiana ~ów — тавараабмен;

zestaw ~ów — асартымент тавараў

Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)