растрэ́сці, ‑трасу, ‑трасеш, ‑трасе; ‑трасём, ‑трасяце; пр. растрос, ‑трасла і ‑трасла, ‑трэсла і ‑трасло; зак., каго-што.
1. Трасучы, раскідаць, рассыпаць. Растрэсці сена. □ [Іван:] — Чорныя латы Саломы вецер растрос ля дарогі. Танк.
2. Разм. Разгубіць дарогай. Пуд сена рас трос за дарогу. // перан. Страціць, згубіць. — Годз[е] ўжо, Папас, не бі ты, І так розум ён [Сымон] растрос. Колас. [Загорскі:] — А раскольнікі — харошы, цвярозы, працавіты народ. Памяць аб мачысе сваёй, — мову, звычаі — збераглі, не растрэслі... Караткевіч.
3. Разбурыць, прымусіць распасціся. Растрэсці сноп. □ [Бабка:] — Зноў смыкаеш тую цыбулю? Увесь вянок зараз растрасеш! Каліна. — Гняздо маё Растрэсла навальніца І з дзеткамі мне недзе прытуліцца, — Чырыкаў Верабей пра зорачка сваё. Валасевіч. // Зрабіць непрыгодным, няспраўным; разбіць. Я пашкадаваў ужо, што так не па-людску абышоўся з Карлам — яшчэ, чаго добрага, растрасе калымагу. Сачанка.
4. Натаміць, намучыць пры трасучай яздзе. — Растрасяце хлопца па шашы, а тут ці мала яго натузалі. Чарнышэвіч. Легкавой машыны .. няма, а на грузавой бакі растрасеш па карчах. Кулакоўскі.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
ско́ры, ‑ая, ‑ае.
1. Які адбываецца з вялікай скорасцю. Сябры выходзяць крокам скорым. Сядзяць за півам, выпіваюць, Аб розных справах разважаюць. Колас. // Які рухаецца з вялікай скорасцю. Скоры поезд. / у знач. наз. ско́ры, ‑ага, м. Яшчэ некалькі секунд — і вось ужо скоры як віхор праляцеў міма. Васілёнак.
2. Разм. Здольны імкліва, хутка дзейнічаць. Скоры ў рабоце. □ А Уладзік .. быў хлопчык жвавы, непаседлівы, скоры да бойкі з сваімі сябрукамі. Колас. Каб мне тады сённяшні розум! Але я — ад роду купаны ў гарачай вадзе — у той час быў вельмі скоры на рашэнне. Карпюк. // Схільны спяшацца; нецярплівы. [Міхальчук:] — Хай ідзе ячмень. На тыдзень хопіць для малатарні? [Мікалай:] — Які ты ў мяне скоры! Хаця б за два ўправіліся. Якімовіч. Як да чаркі — скоры, як да працы — хворы. Прыказка.
3. Які адбываецца хутка, у кароткі тэрмін. Скоры ад’езд.
4. Такі, які павінен адбыцца ў хуткім часе. [Валошын:] Пайшлі, таварышы, Пайшлі. Да скорага спаткання, хлопцы. Глебка.
•••
На скорую руку гл. рука.
На скорым часе гл. час.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Ebrietas et amor cuncta secreta produnt
П’янства і каханне выдаюць усе тайны.
Пьянство и любовь выдают все тайны.
бел. Што цвярозы мысліць, п’яны скажа. Кахання і кашлю не схаваеш. У п’янага язык доўгі, а розум кароткі.
рус. Что у трезвого на уме, то у пьяного на языке. Вино развязывает язык. Пьяного речи ‒ трезвого мысли. Вся правда в вине. Пьяный, что малый: что на уме, то и на языке. Без вина правды не скажешь. Хмельной, что прямой: рот на распашку, язык на плече.
фр. Ce que le sobre tient au cœur est sur la langue du buveur (Что y трезвого на сердце, то у пьяного на языке.). Le vin délie la langue (Вино развязывает язык).
англ. What soberness conceals, drunkenness reveals (Что скрывает трезвость, выдаёт нетрезвость). A drunken heart won’t lie (Пьяное сердце не лжёт).
нем. Im Wein liegt Wahrheit (В вине лежит правда). Trunkener Mund tut Wahrheit kund (Пьяный рот говорит правду). Wein macht kühn reden (Вино смело говорит). Was man trunken gesagt, hat man nüchtern gedacht (Что сказал пьяный, думал трезвый).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
зразумець, усвядоміць, пазнаць, пасягнуць, паняць, асэнсаваць, разабрацца, разабраць; спасцігнуць, даўмецца, скеміць, уцяміць, сцяміць, скмеціць, змікіціць, раскумекаць, расшалопаць, ушалопаць, утаропіць (разм.); засвоіць, улавіць, дапяць, схапіць, раскусіць (перан.) □ узяць у розум, улавіць сэнс, раскусіць праўду, удзяўбці сабе ў галаву
Слоўнік сінонімаў і блізказначных слоў, 2-е выданне (М. Клышка, правапіс да 2008 г.)
то́нкі dünn; fein; zart (пяшчотны, ласкавы); schlank (хударлявы, стройны);
то́нкі шоўк dünne Séide;
то́нкія па́льцы féine [zárte, schlánke] Fínger;
то́нкія ры́сы тва́ру féine (Gesíchts)züge;
то́нкі го́ лас féine [dünne, zárte] Stímme;
2. (далікатны) fein, verféinert;
то́нкі пах féiner [léichter] Gerúch;
◊ то́нкі смак féiner [áusgesuchter] Geschmáck;
3. (чуллівы – пра органы пачуццяў):
то́нкі слых schárfes [féines] Gehör;
◊ то́нкі намёк éine léise Ánspielung [Ándeutung]; ein Wink mit dem Záunpfahl (іран);
4. (гнуткі, праніклівы) fein, spítzfíndig;
5. (які добра разбіраецца) то́нкі ро́зум schárfer Verstánd;
то́нкі зна́ўца profúnder Kénner;
то́нкі палі́тык gewíefter Polítiker
Беларуска-нямецкі слоўнік (М. Кур'янка, 2010, актуальны правапіс)
broad
[brɔd]
1.
adj.
1) шыро́кі
2) абшы́рны, прасто́рны
3) шыро́кага кругагля́ду, лібэра́льны; талера́нтны
broad ideas — лібэра́льныя ідэ́і
a broad mind — ро́зум шыро́кага кругагля́ду
4) агу́льны
broad literary outline — агу́льны літарату́рны на́рыс
5) адкры́ты (пра гук)
2.
adv.
1) шыро́ка; свабо́дна; адкры́та
to speak broad — гавары́ць адкры́та
2) зусі́м, ца́лкам
broad awake — зусі́м прачну́ўшыся
broad-blown — ца́лкам расьцьві́ўшы
3.
n., U.S., Sl.
жанчы́на, дзяўчы́на f. (абра́зьлівы тэ́рмін)
•
- in broad daylight
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
narrow
[ˈnæroʊ]
1.
adj.
1) вузкі́, вузе́нькі; нешыро́кі; це́сны (прахо́д і пад.)
2) ледзь магчы́мы
a narrow victory — ледзь здабы́тая перамо́га
3) нязна́чны
a narrow majority — нязна́чная бальшыня́
4) вузкі, абмежава́ны; неталера́нтны (напр. ро́зум)
5) ве́льмі дакла́дны, пі́льны, ува́жлівы
a narrow scrutiny — ве́льмі дакла́днае й ува́жнае дасьле́даваньне
6) цяжкі́
to live in narrow circumstances — жыць у цяжкі́х абста́вінах
2.
n. narrows
ву́зкая ча́стка ракі́, прато́кі; цясьні́на f.
3.
v.
звужа́ць (-ца)
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
reason
[ˈri:zən]
1.
n.
1) прычы́на, падста́ва f.
I have my own reasons for doing this — Я ма́ю свае́ прычы́ны на гэ́та
not without a reason — небеспадста́ўна, нездарма́
for some reason — чаму́сьці
for that very reason — якра́з таму́
to have every reason — мець усе́ падста́вы
2) апраўда́ньне, тлумачэ́ньне n.
3) ро́зум -у m., разва́га, разва́жнасьць f.
2.
v.
ду́маць, мы́сьліць, разважа́ць
•
- bring to reason
- by reason of
- reason out
- stand to reason
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
браться
1. (руками за что-л.) бра́цца;
2. (начинать работу с помощью каких-л. орудий) бра́цца;
браться за перо́ бра́цца за пяро́;
3. (начинать работу без указания на орудия труда) бра́цца;
браться за рабо́ту бра́цца за рабо́ту;
4. (давать согласие что-л. сделать) бра́цца, падраджа́цца;
5. (возникать) бра́цца;
отку́да у него́ беру́тся си́лы? адку́ль у яго́ бяру́цца сі́лы?;
6. страд. бра́цца;
бра́ться за ум бра́цца за ро́зум.
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
◎ *Няве́глас ’гарэза’ (браг., Мат. Гом.), невеглас ’пагібель, смерць’ (ТС). Укр. невіглас ’недасведчаны, неасвечаны; язычнік’, рус. невеглас ’тс’ узыходзяць да ст.-рус. невѣглас, неекго‑ лос, ст.-слав. невіглась ’тс’, якое Львоў (Этимология–1972, 103–106) лічыць маравізмам, параўн. таксама чэш. vehlas ’вядомасць; розум, асцярожнасць’, узнікшыя як пераклад ням. Weissager, Unweissager (Львоў, Этимология–1979, 62). Складанае слова, дзе першая частка ўяўляе форму з адмоўем 3 ас. адз. л. дзеяслова *vedeti ’знаць, ведаць’, параўн. макед. невегде ’невядома дзе, нідзе’, невекоʼі ’невядома хто, нехта’, невешто ’невядома што, немаведама што’ і г. д., а другая — назоўнік *glasъ ’голас’, тут у значэнні ’голас божы’, гл. Фасмер, 1, 283; Махэк₂, 681. Структурная паралель: ц.-слав. неявѣръ, славен. nejęveren C*ne‑ję‑věr‑, параўн. фразеалагічнае спалучэнне не имаць веры ’не верыць, не даваць веры’ (ТС, 1, 112). У тураўскай гаворцы слова запазычана з ц.-слав., хутчэй за ўсё вусным шляхам, пра што сведчаць змены ў семантыцы (табуізаванае ўжыванне: прыдзе той невеглас да скажа — ходзіі), магчыма, пад уплывам тураўск. загласіцца ’прапасці, згінуць’, параўн. брагін. згаласіцца ’абяссілець, доўга плачучы, галосячы’ (З нар. сл.). У такім выпадку на семантыку царкоўнаславянізма невеглас паўплывала народнае галасіць ’моцна плакаць’, параўн. рус. убиваться ’тс’. Малаверагодны ўплыў з боку літ. viglas ’жывы, рухавы’, з адмоўем было б ’нежывы’, нягледзечы на гістарычна засведчаныя кантакты з балтыйскім насельніцтвам на Тураўшчыне (яцвяжскія перасяленні і г. д.), аднак блізкасць значэння беларускага і літоўскага слоў прымушае браць яго пад увагу для вытлумачэння магчымых семантычных змен тураўскага слова. Да значэння ’гарэза’, параўн. недавярак ’тс’.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)