чарадзе́йства, -а, н.
1. Вядзьмарства, чары.
2. перан. Тое, што і чары (у 2 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
чарапа́шы, -ая, -ае.
1. гл. чарапаха.
2. перан. Вельмі павольны.
Ч. крок.
Чарапашыя тэмпы работы.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
Вірава́ць ’утвараць віры, круціць, бурліць’, (перан.) ’кіпець, бурліць’ (БРС, КТС; КЭС, лаг.). Укр. вирувати ’бурліць, кіпець’, польск. wirować ’паварочвацца кругом, круціцца вакол чаго-небудзь, над чым-небудзь’; ’надаваць чаму-небудзь віровы рух’, wirować (po wsi) ’бадзяцца па хатах’. Утворана ад вір 1 (гл.) і ітэратыўнага суф. ‑ава‑ (< прасл. ‑ova‑ti). Сюды ж віравацца, віраванне (КТС).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
◎ Пэнс ’урок, навука’: гето тоби тне, в другій разь не будеш такь дзёгаць (Нас.). Няясна, магчыма, звязана з пэнся ’плата, утрыманне’ (Шат.), пенсія, пенсія ’пенсія’ (Сл. ПЗБ), псраносна ’ўзнагарода, адплата’ (гл. пенсія); фанетыка сведчыць пра запазычанасць (< польск. pensja ’ўтрыманне духоўнай асобы, якая не прыпісала да пэўнай функцыі’ з лац. pensus адpendere ’важыць’, перан. ’плаціць’).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Разбі́ць ’разбіць, разграміць’, ’раскалоць, раздзяліць на часткі’, ’растрэсці, расцерушыць’ (ТСБМ, Бяльк.), ’растрэсці, расцерушыць (пракосы, сена)’, ’разлучыць закаханых, сям’ю’, ’раскалоць бервяно, палена’ (Янк. 2), ’растрэсці’, ’размяшаць, разбоўтаць’, ’раздзяліць’, перан. ’наесці (пра жывот)’ (ТСБМ, Сл. ПЗБ), розбі́ць ’пабіць’, ’павялічыцца ў аб’ёме’, ’закласці, пачаць складваць, аснаваць’ (ТС). Ад раз- і біць (гл.). Сюды ж разбі́ты ’раз’езджаны’ (Сцяшк. Сл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
Тру́мкаць ‘трэнькаць, брынкаць струнамі’ (Шат., Сцяшк. Сл., Кал., ТС), ‘невыразна вымаўляць’ (ТС), тру́мкало ‘балбатлівы чалавек’ (Руб.), ‘скрыпка’ (ТС), сюды ж таксама перан. тру́мкаць ‘плакаць, ныць, раўці’ (ТС). Гукапераймальнае ўтварэнне, параўн. укр. тру́мкати ‘пачынаць плакаць (пра дзіця), безупынна ныць, балець (пра стомленыя ногі)’, параўн. таксама імітатыў трум‑трум (Васілеўскі, Прадукт. тыпы, 86). Гл. таксама трумцець, трымцець.
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
ліліпу́т, ‑а, М ‑пуце, м.
Чалавек вельмі маленькага росту; карлік. // перан. Пра што‑н. вельмі малога памеру. Станок-ліліпут. // перан. Пра людзей нікчэмных, малазначных.
[Па назве малюсенькіх жыхароў фантастычнай краіны Ліліпуціі ў рамане Свіфта «Падарожжа Гулівера».]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
зні́зу, прысл.
1. З ніжняга боку, унізе.
Хлеб падгарэў з.
З. даверху.
Глядзець з. ўверх на каго-н. (таксама перан.: адносіцца да каго-н. з глыбокай павагай).
2. перан. З боку шырокіх мас народа.
Рух пачаўся з.
Крытыка з.
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
набале́лы, -ая, -ае.
1. Які стаў вельмі балючым ад працяглага болю.
Набалелая рана.
2. перан. Які стаў вельмі адчувальным ад доўгіх пакут.
Крык набалелай душы.
3. перан. Які даўно наспеў і патрабуе неадкладнага вырашэння.
Набалелае пытанне.
Выказваць набалелае (наз.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)
першабы́тны, -ая, -ае.
1. Які мае адносіны да найстаражытнейшага перыяду гісторыі чалавецтва.
П. чалавек.
2. перан. Які захоўвае першапачатковы стан.
Першабытная прырода (некранутая).
3. перан. Дзікі, некультурны, адсталы.
Першабытныя норавы.
|| наз. першабы́тнасць, -і, ж. (да 2 і 3 знач.).
Тлумачальны слоўнік беларускай літаратурнай мовы (пад рэд. І. Л. Капылова, 2022, актуальны правапіс)