Cogitato quàm longa sit hiems
Думай наперад, якая працяглая зіма.
Думай наперёд, как продолжительна зима.
бел. Кінь за сабою ‒ знойдзеш перад сабою. Што летам збярэцца, тое падбярэцца. Як прыйшоў Спас ‒ бяры рукавіцы ў запас. Кінь хлеб-соль назад, а ён наперадзе апынецца. Лета ‒ прыпасіха, зіма ‒ прыбярыха. Кінь перад сабою, убачыш за сабою.
рус. Едешь на день, бери хлеба на неделю. Пришёл Спас ‒ держи рукавички про запас. Готовь летом сани, а зимой телегу. Готовь сани с весны, а колёса с осени. Чем глубже семя схоронится, тем лучше уродится. Готовь квас на зимний Спас. И зимой будет ягода, коль заготовить загодя.
фр. L’hiver mange le printemps, l’été et l’automne (Зима съедает весну, лето и осень).
англ. Keep something for a rainy day (Береги что-то на дождливый день).
нем. Was der Sommer beschert, der Winter verzehrt (Что дарит лето, зима поглощает/потребляет).
Шасцімоўны слоўнік прыказак, прымавак і крылатых слоў (1993, правапіс да 2008 г.)
забе́гчы, ‑бягу, ‑бяжыш, ‑бяжыць; ‑бяжым, ‑бежыце, ‑бягуць; пр. забег, ‑ла; заг. забяжы; зак.
1. Бегучы, трапіць куды‑н., апынуцца дзе‑н. Казёл забег у агарод. □ Ля кладкі ў брод забеглі дзеці — усім па кветачкі вада. Ляпёшкін. — У хлопцаў ногі лёгкія, як бачыш забягуць дадому. Гамолка.
2. Зайсці куды‑н. мімаходам, на кароткі час. Па дарозе дадому Люба забегла на медпункт. Шамякін. Як на тое, у пакой забег Вадзімка. Чагосьці пашукаў пад ложкам і выбег. Сабаленка.
3. Абагнаць каго‑н., перагарадзіўшы дарогу. [Боганчык] бег, б’ючы каленам аб заднюю вось; цягнуў за лейцы, накручваючы іх на руку, і чуў: нічога не можа зрабіць. Пасля падумаў, што трэба забегчы каню наперад. Пташнікаў. «Ты мой, як міленькі, толькі каб не дапусціць цябе да алешніку», — думаў Павел, стараючыся забегчы ад кустоў. Тады парушальнік змяніў кірунак і кінуўся ў бок сасновага лесу. Пальчэўскі.
•••
Забегчы наперад — а) зрабіць што‑н., парушыўшы паслядоўнасць; б) апярэдзіць каго‑н. у дасягненні, атрыманні чаго‑н.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
важда́цца, ‑аюся, ‑аешся, ‑аецца; незак.
Разм. Доўга займацца якой‑н. справай; корпацца. Косця кінуў важдацца каля сваёй разбітай гарматы і заспяшаўся наперад — камбат паслаў яго даганяць батарэю. Карпюк. Адной рукой.. [Вялічка] доўга важдаўся з жытнім коласам, пакуль дастаў з яго некалькі зярнят. Чорны. // Многа часу аддаваць каму‑, чаму‑н. Столькі.. [хлопцы] важдаліся з.. [Славікам], столькі даравалі ўсяго, а ён вунь якой думкі пра брыгаду. Шамякін. [Герасім:] — Не прывык, ды і не ўмею я з паперкамі важдацца... Жычка.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
дэві́з, ‑а, м.
1. Праграмная кіруючая ідэя, выражаная адным ці некалькімі словамі; лозунг. Зрабіць як найбольш і як найлепш — стала дэвізам нашых людзей, дзе б яны ні працавалі. Пестрак. Усё шырэй і мацней гучыць палымяны дэвіз — жыць і змагацца па Ільічу. «Звязда».
2. Слова або выраз, якія замест свайго імя ставіць на творы аўтар, удзельнік закрытага конкурсу. Першую прэмію атрымаў праект пад дэвізам «Наперад».
3. Уст. Кароткі сімвалічны надпіс на гербе, шчыце, ордэне і пад.
[Фр. devise.]
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
пераключы́ць, ‑ключу, ‑ключыш, ‑ключыць; зак., што.
1. Адключыўшы ад якой‑н. сістэмы адны элементы, апараты, уключыць другія. Наўроцкі пераключыў хуткасць. Машына рванулася наперад. Чарнышэвіч. // Змяніць напрамак (патоку электрычнай энергіі, вадкасці, газу і пад.).
2. Перавесці на іншы від працы, выкарыстаць іначай. Пераключыць цэх на іншую вытворчасць. Пераключыць лабараторыю на іншую тэматыку.
3. перан. Падаць іншы папрамак чаму‑н. (размове, думкам і пад.). Пераключыць гутарку на іншую тэму. Пераключыць сваю ўвагу на іншы прадмет.
Тлумачальны слоўнік беларускай мовы (1977-84, правапіс да 2008 г.)
Рым ’дрыгва, топкае месца’ (Ян.), укр. дыял. рим ’яма з вадой’, ’лог, заліты вадой’, ’глыбокі роў’. Няяснае слова. Можна меркаваць роднасць да польск. ryma ’насмарк’, чэш. rýma ’насмарк’, славац. réma ’насмарк’, ст.-слав. рема ’выцяканне’, роума, рюма ’сцяканне’, ст.-ням. reuma ’насмарк’, фр. rhume ’прастуда, катар’, лац. rheuma, reuma ’выцяканне’, нова-грэч. ῥεῦμα ’насмарк’, літ. rymà ’насмарк’. Польская і чэшская лексемы лічацца запазычаннямі з франц. rhume, якое з грэч. ῥεῦμα (Мацэнаўэр, 301; Махэк₂, 527). Але гэта няпэўна. Здзіўляе падабенства з рус. ры́мбаць, ры́нда́ть ’гразнуць у балоце’, ’правальвацца нагамі ў балота, праз лёд або снег’, ры́ндало ’балота’, якое з доляй верагоднасці лічаць запазычаннем з фін. rämpiä ’ісці праз балота, снег’, ’рухацца наперад з цяжкасцю’ (Фасмер, 3, 528). Параўнай ры́маць (гл.).
Этымалагічны слоўнік беларускай мовы (1978-2017)
hold out
а) ахвяро́ўваць; ва́біць
to hold out hopes — ва́біць надзе́яй
б) вы́ставіць, вы́сунуць напе́рад
Hold out your hand — Вы́стаў руку́
в) праця́гваць
No strength to hold out flight — Няма́ сі́лы праця́гваць палёт
Ангельска-беларускі слоўнік (В. Пашкевіч, 2006, класічны правапіс)
предвосхища́ть несов. прадуга́дваць; апярэ́джваць; вызнача́ць напе́рад; рабі́ць ране́й (за каго-небудзь);
предвосхища́ть чью́-л. мысль прадуга́дваць чыю́-не́будзь ду́мку;
предвосхища́ть собы́тия апярэ́джваць падзе́і;
предвосхища́ть чьё-л. откры́тие рабі́ць адкрыццё ране́й за каго́-не́будзь;
Руска-беларускі слоўнік НАН Беларусі, 10-е выданне (актуальны правапіс)
przeć
незак. перці, напіраць; націскаць; імкнуцца;
przeć naprzód — перці наперад (уперад);
przeć na kogo żeby co zrobił — напіраць (націскаць) на каго, каб што зрабіў
Польска-беларускі слоўнік (Я. Волкава, В. Авілава, 2004, правапіс да 2008 г.)
vorán
a
1) напе́радзе, на чале́
2) напе́рад
◊ ímmer lángsam ~! — ≅ пама́лу е́дучы, дале́й зае́дзеш!
j-m ~ sein — ісці́ напе́радзе, быць пе́ршым; спарт. ве́сці
Нямецка-беларускі слоўнік (М. Кур'янка, 2006, правапіс да 2008 г.)